Мобильді аударымдар
Жыл басталғалы бері қазақстандықтардың арасында мобильді аударымдар өзекті тақырыпқа айналғаны рас. Мұның себебі 1 қаңтардан бастап салық органының қызметкерлері салықтан жалтарып жүрген кәсіпкерлерді анықтау мақсатында ақша аударымдарын тексере бастауы. Бұдан сескенген кейбір шағын кәсіп өкілдері мобильді аударымдардан бас тартып, бірыңғай қолма-қол ақшамен сауда жасауға көшкен-ді. Бұл өз кезегінде қолма-қол ақша айналымының артуына әкелуде. Сонымен, қандай жағдайда кәсіпкер салық органы өкілдерінің назарына ілінуі мүмкін? Оның арты неге апарып соғады? Материалымыздан оқи аласыздар.
Мобильді аударымдарды тексерудің мақсаты неде?
Мемлекеттік кірістер комитетінің өкілдерінің мәліметінше, ақша аударымдарын тексерудегі басты мақсат – заңсыз кәсіпкерлікпен айналысып, салықтан жалтарып жүрген азаматтарды әшкерелеу. Мәселен, кейбір дүкен, кішігірім сауда орталықтарының иелері төлемді аударым арқылы қабылдайды. Дегенмен бұлай жасалған сауда кезінде бақылау-кассалық аппараттар мен POS-терминалдар қолданылмайды. Тиісінше, бұл операциялар кірістер комитетінің назарынан тысқары қалып, олар үшін салық салынбайды. Мұнымен қоса сатып алушының құқығы бұзылады: егер ол белгілі бір себептерге байланысты тауарды қайтарып немесе басқа да талап қойғысы келсе, түбіртексіз ол ешнәрсе дәлелдей алмайды.
Онлайн-бухгалтерия
Бизнесіңіздің есебін оңай жүргізіңіз!
Салық органдарының қызметкерлері кімді тексереді?
Кірістер комитетінің өкілдері қазақстандықтар өзара жасаған барлық мобильді аударымдарды тексермейді. Тек үш ай ішінде 100 немесе одан көп адамдардан аударымдар келіп түскен шот иесі құзырлы органдар назарына ілінеді. Комитет өкілдері нақтылауынша, түскен қаражат сомасы 3 ЖТМ (жалақының төменгі мөлшері, 2024 жылы бұл көрсеткіш 255 000 теңгеге тең) жоғары болған жағдайда тексеріс жүргізіледі.
ҚР Қаржы министрі Нұрлан Байбазаров көрсетілген сома ҚР Кәсіпкерлік кодексінің талаптарына сәйкес келетінін түсіндірді. Ол кәсіпкерлік қызметтен түскен жылдық табысы ең төменгі жалақының 12 еселенген мөлшерінен (шамамен 1 миллион теңге) асатын тұлғалар ЖК ретінде міндетті мемлекеттік тіркеуден өтуге жататынын алға тартты.
Дегенмен бұл жақындарыңызға ақша аударуға болмайды деген сөз емес. Кәсіппен айналыспайтын азаматтар емін-еркін жеке мақсаттары үшін туыстарына, достарына, жақындарына және басқа адамдарға аударым жасап, өздері ақша қабылдай алады. Бұл ретте еш шектеу жоқ. Дегенмен аударымдар үш ай ішінде 100 түрлі адамнан келіп түссе, шот иесі салық органдары назарына ілінуі мүмкін.
Мобильді аударымдар қалай тексеріледі?
Егер азаматтардың шотына аударылған қаражат көлемінен кәсіпкерлік белгілері байқалса, онда кірістер комитеті шот иесін камералдық бақылауға алады. Яғни, оның аясында жеке тұлғаның салық органдарында тіркеудің бар-жоғы, табыс пен мүліктің көрсетілуі, кірістерінің өзгеруі тексеріледі. Негізінен бұл тексеріс қазақстандықтарға заң бұзушылықтарды өз бетінше түзеуге, атап айтсақ, ЖК ретінде тіркеліп, түскен аударымдарды қосымша кіріс ретінде декларация мүмкіндігін ұсынуға бағытталған. Алайда шот иесі мұнымен келіспесе, құжаттарды көрсете отырып, кәсіпкерлікпен айналыспайтынын дәлелдей алады.
Ал ескертуді елемеген азаматтың үстінен тексеру жүргізіліп, оның барысында банктерден жеке тұлғаның шоты бойынша толық ақпарат сұратылып, заң бұзушылықтардың болуы немесе болмауы туралы шешім шығарылады.
Салықтан жалтарғандар қалай жауапкершілікке тартылады?
Мемлекеттік кірістер комитеті ескертуінше, тіркеусіз ЖК ретінде қызмет еткендерге әкімшілік жауапкершілік ретінде 15-тен 100-ге АЕК мөлшерінде айыппұл көзделген. Сонымен қатар кірістерді жасыру да айыппұлға әкеледі. Оның мөлшері кіріс сомасының 200%-ына тең. Жағдай қайталанса, айыппұл 300%-ға дейін артады. Одан бөлек сауда орны түбіртек бермегені үшін де 15-тен 50 АЕК-ке дейін айыппұл арқалайды.
Салық органдарының тексерісіне ілікпеу үшін не істеу қажет?
Комитет мәлім еткендей, ең алдымен, кәсіпкер ретінде мобильді аударымдар арқылы пайда тапқан қазақстандықтар кәсіпкерлік қызметке арналған жеке арнайы шот (бизнес-шот) ашуы керек.
Бұл ретте салық кодексінде микро және шағын бизнеске жеңілдетілген салық шарттары қарастырылған. Оның мөлшері салық көлемі қызмет түріне байланысты 1-4% аралығында. Кәсіпкер өзіне ыңғайлы салық режимін таңдай алады, атап айтсақ, патент (1%), жеңілдетілген декларация (3%), бөлшек салық режимі (4%). Мұндай режимді салық пен әлеуметтік төлемдерді есептеу мен төлеу автоматты түрде жүргізілетін е - salyq Business мобильді қосымшасында таңдауға болады.
Бизнеске арналған шотты онлайн ашу
Бірнеше батырма арқылы қолжетімді мүмкіндіктерді пайдаланыңыз
Ал төлемді қолма-қол жасауды талап ету заңды ма?
"Төлемдер және төлем жүйелері туралы" ҚР заңының 25-бабына сәйкес төлем жасаудың әртүрлі тәсілдері көзделген, атап айтсақ: банк картасы, QR-төлем немесе қолма-қол ақша. Қолма-қол ақшасыз төлем қабылдаудан бас тартқан кәсіпкердің әрекеті заңсыз және бұл сатып алушы құқығын бұзу.
Басқа төлем тәсілдерін қабылдамай, қолма-қол ақша талап еткен кәсіпкерге әкімшілік жауапкершілік көзделген. Алғаш рет заң бұзғаны үшін оған ескерту жасалады, жағдай қайталанса, Бұл әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 194-бабында айтылғандай 40 АЕК көлемінде айыппұл қарастырылған.
Жаңа 2024 жыл ҚР-дағы бизнес иелеріне кезекті өзгерістер әкелді: мысалы, 1 қаңтардан бастап ЖК мен заңды тұлғалар кірістерін жалпыға бірдей декларациялаудан өтуі тиіс. Бұл, қызмет саласына қарамастан, кәсіпкерлерге қолданылатын бизнес активтерінің өзіндік санағы. Мысалы, кондитерлер мен шағын дүкен иелері де, ірі кәсіпорындардың басшылары да 250-нысан бойынша декларация тапсыруы тиіс.
Жеке кәсіпкер үшін бизнесті жүргізудің ең түсінікті, жеңіл әрі ыңғайлы тәсілдерінің бірі – бұл салық салудың оңайлатылған жүйесі (ССОЖ) бойынша ЖК. Егер қарапайым тілмен айтатын болсақ, бұл жағдайда бизнес оңайлатылған режим бойынша жұмыс істейді. Бұл режим әкімшілік процедуралардың санын азайтып, есептік құжаттаманы дайындауды жеңілдетеді. Ең бастысы, бизнес жүргізуді кәсіпкер өз бетінше – бухгалтерді тартпай-ақ атқара алады. Оңайлатылған режимнің ерекшеліктерін егжей-тегжейлі қарастырайық.
Оңайлатылған декларация қандай ЖК үшін қолжетімді?
Кәсіпкерлер, егер олардың бизнесі бір мезгілде келесі параметрлерге сәйкес келген жағдайда, оңайлатылған жүйені пайдалана алады:
- Қызметкерлердің саны
Жұмыскерлердің жалпы саны 30 адамнан аспауы тиіс (бұл санға бизнесменнің өзі де кіреді).
- Бөлімшелердің болуы
Компанияның басқа елді мекендерде орналасқан филиалдары жоқ.
- Жарты жылдағы кіріс
Оңайлатылған режим бойынша жұмыс істеуді жоспарлап отырған жеке кәсіпкердің бизнес айналымының нақты мөлшері кәсіпкердің үш компонентті интеграцияланған жүйені (ҮИЖ) қолдануымен анықталады. Ол POS-терминалмен және онлайн-кассамен, сондай-ақ тауарлардың есебін жүргізуге мүмкіндік беретін ERP жүйесімен жұмыс істеуді көздейді.
Егер бизнесмен 2023 жылы бизнесті оңайлатылған режим бойынша жүргізу үшін ҮИЖ қолданбаса, ЖК-ның жартыжылдық айналымы 24 038 АЕК-тен кем болуы тиіс. Осылайша жарты жылдағы ең жоғары кіріс 82 931 100 теңгеден аспауы тиіс (2023 жылғы 1 қаңтардан бастап айлық есептік көрсеткіш 3 450 теңгеге жетті).
Егер кәсіпкер ҮИЖ қолданатын болса, онда жартыжылдық айналым 94 086 АЕК-тен (24 038 АЕК + 70 048 АЕК) төмен болуы тиіс. Ақшалай баламада – 324 596 700 теңге.
- Нарық сегменті
2023 жылы оңайлатылған режимдегі ЖК кез келген қызметпен айналыса алады. Алайда ҮИЖ мүмкін болмайтын бірқатар ерекшеліктер де бар, оларға мынадай салалар жатады:
- Акцизделетін тауарларға байланысты қызмет (оларды дайындау, сақтау немесе көтерме саудада өткізу)
- Мұнай өнімдерін (мысалы, дизель отынын немесе бензинді) сату
- Лотерея билеттерінің ұтыс ойынын өткізу
- Жер қойнауын пайдалану (лицензия бойынша жүзеге асырылатын қызметті есепке алмағанда)
- Шыны ыдыспен жұмыс (оны жинау немесе қабылдау)
- Металдармен байланысты қызмет (дайындау, сақтау, қайта өңдеу, сату)
- Маркетингтік немесе консультациялық қызметтер көрсету
- Аудит, бухгалтерлік есеп
- Сақтандыру қызметтері
- Әділет және құқық саласындағы жұмыс
- Сауда алаңдарын жалға беру, оларды субжалға беру
- Қаржы лизингі
- Қонақ үй қызметтері (егер бір қонақ үйде екі және одан да көп салық төлеуші жұмыс істейтін болса)
- Агенттік шарттар негізінде көрсетілетін қызметтер
Салық салудың оңайлатылған жүйесі бойынша жұмыс істеу үшін бір мезгілде аталған барлық параметрлерге жауап беру керек екеніне тағы да сіздің назарыңызды аударамыз. Егер бизнесмен критерийлердің ең болмаса біріне сәйкес келмесе, ол салық салудың жалпы режиміне көшеді.
Оңайлатылған режим бойынша ЖК қандай салықтарды төлейді?
2023 жылы ҚР-да оңайлатылған режим бойынша жеке кәсіпкердің қандай салықтар төлейтінін түсіну үшін оның жалдамалы жұмыскерлері бар-жоғын білу керек. Бизнесмен жалғыз жұмыс істейтін немесе қызметкерлерді жалдайтын екі жағдайды да егжей-тегжейлі қарастырайық.
2023 жылы қызметкерлерді тартпай-ақ жұмыс істейтін ЖК үшін оңайлатылған режим бойынша салынатын салықтар
Қосымша мамандар жалдамайтын бизнесмен бюджетке салық төлемдерін және өзі үшін міндетті жарналарды жүзеге асырады.
Бюджетке төленетін төлемдерге жеке табыс салығы (ЖТС) және әлеуметтік салық жатады. Әр салыққа пайданың 1,5%-ы тиесілі. Жиыны – кірістің 3%-ы. Бюджетке төлем жылына екі рет, яғни жарты жылда бір рет: ағымдағы жылдың 25 тамызына дейін және келесі жылдың 25 ақпанына дейін орындалады.
Кәсіпкер өз пайдасына келесіні төлейді:
- Міндетті зейнетақы жарнасы (МЗЖ) – ай сайынғы табыстың 10%-ы.
- Әлеуметтік жарналар – жалақының 3,5%-ы.
- Медициналық сақтандыру төлемдері (МӘМСЖ) – 1,4 ЕТЖ-ның 5%-ы (бұл 2023 жылы 4 900 теңгені құрайды).
2023 жылы оңайлатылған режим бойынша жалақы мөлшерін кәсіпкер өзі белгілей алатынын ескеріңіз, заңнама тек соманың шегін регламенттейді. Осылайша міндетті зейнетақы жарналарын енгізген кезде, бұл айына 1-ден 50 ЕТЖ-ға дейін (2023 жылғы 1 қаңтардан бастап ЕТЖ – 70 000 теңге), ал әлеуметтік аударымдар кезінде – айына 1-ден 7 ЕТЖ-ға дейін.
Аударылған төлемдер ай сайын жасалады. Жарналарды есепті айдан кейінгі айдың 25-не дейін жасау қажет.
Бұдан басқа бірнеше ерекшелікті есте сақтау маңызды:
- Егер кәсіпкер бала күтіміне байланысты демалыста болса, бірақ ресми түрде өз жұмысын тоқтатпаса және пайда табуды жалғастырса, онда МЗЖ және әлеуметтік жарналарды төлеу қажет (кемінде бір ЕТЖ-дан).
- Егер кәсіпкер қызметін тоқтатпаса, бірақ ол пайда алмаса, оған бәрібір есеп беруге тура келеді.
- Тіпті сіз қызметіңізді тоқтатып, салық есептілігін ұсынбасаңыз да, ай сайын МӘМСЖ төлеуіңіз қажет (1,4 ЕТЖ-ның 5%-ы).
2023 жылы оңайлатылған режим бойынша жалдамалы қызметкерлермен жұмыс істейтін ЖК үшін салықтар
Егер бизнесмен мамандарды жалдаса, онда ол да жоғарыда көрсетілген төлемдерді (өз пайдасына және бюджетке) жасайды. Сонымен қатар ол өзінің әрбір маманы үшін қаражат аударуы қажет:
- 10% – ЖТС
- 10% – МЗЖ
- 3,5% – әлеуметтік аударымдар
- 3% – МӘМС (міндетті медициналық сақтандыру)
- 2% – МӘМСЖ (медициналық сақтандыруға арналған жарналар)
Пайыздар жалдамалы мамандардың жалақы сомасынан есептеледі. Сондай-ақ қызметкердің мәртебесін (зейнеткер, мүгедек, шетелдік және т.б.) ескеру қажет.
Есіңізге сала кетейік, оңайлатылған салық жүйесі бойынша жұмыс істейтін кәсіпкерлер жұмыскерлер үшін әлеуметтік салықтан босатылады. Бірінші қаралған жағдайдағыдай, мамандар үшін төлемдер әр ай сайын (есепті айдан кейінгі айдың 25-іне дейін) жасалады.
Бұдан басқа бизнесмен жұмыс беруші ретінде өз қызметкерлеріне еңбекке жарамсыздық парақтарын, демалыс ақысын немесе егер қызметкер еңбек демалысын пайдаланбаса, өтемақы төлеуі тиіс.
Оңайлатылған режим бойынша ЖК үшін ҚҚС төлеу
Бизнесменге ҚҚС төлеу қажеттілігі оның жылдық табысымен анықталады. Осылайша егер тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді сату бойынша салық салынатын айналым жылына келесі мөлшерден асып кетсе, бизнесмен 2023 жылы оңайлатылған салық режимі кезінде ҚҚС бойынша тіркеу есебіне тұруы қажет:
- 20 000 АЕК – ҮИЖ қолданбайтын ЖК үшін. 2023 жылы бұл 69 000 000 теңгеге баламалы;
- 144 184 АЕК (20 000 АЕК + 124 184 АЕК) – ҮИЖ қолданған кезде. Бұл 497 434 800 теңгені құрайды
Айналым асып кеткен кезде, кәсіпкер асып кету туындаған ай аяқталған күннен бастап 10 жұмыс күні ішінде салықтық өтінішті (электрондық немесе қағаз нысанында) дербес беруге міндетті.
Егер кәсіпкер ҚҚС бойынша есепке тұрса, оған төлеушінің куәлігі беріледі. Осы сәттен бастап ол тоқсан сайын ҚҚС бойынша декларация беріп, 12% мөлшерлеме бойынша салық төлеуі қажет.
Қазақстанда оңайлатылған режим бойынша ЖК-ні қалай жүргізу керек?
Мұны кез келген ыңғайлы тәсілмен: дербес, аутсорсингтегі бухгалтердің немесе штаттық бухгалтердің көмегімен жасауға болады. Әр нұсқаның өз артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Мысалы, штатқа бухгалтерді жалдау әрдайым экономикалық тұрғыдан орынды бола бермейді (әсіресе егер біз шағын бизнес туралы айтатын болсақ). Сондықтан шағын бизнес аутсорсингте бухгалтерия жүргізу қызметін жиі пайдаланады.
Өз кезегінде бухгалтерияны дербес жүргізу барлық аспектілерді мұқият зерделеуді білдіреді, көптеген ерекшелікті ескеру қажет. Мысалы, кәсіпкер қандай тәсілмен табыс таба алатынын және оған қандай құжаттарды дайындауға тура келетінін қарастырайық:
- Қолма-қол ақша. Қолма-қол ақшамен жұмыс істеу үшін онлайн-касса қажет, әрбір сауда жасаған кезде, клиентке чек беру қажет
- Банк картасы бойынша төлем. Бұл жағдайда да онлайн-касса қажет.
- Қосымша арқылы жүргізілетін операциялар (мысалы, Homebank немесе Kaspi сервисі арқылы). Бұл жерде де онлайн-кассасыз болмайды.
- Банктегі ЖК шотына аудару. Егер сізбен тауар үшін есеп айырысатын болса, онда төлем жасауға арналған шотты, жүкқұжатты және электрондық шот-фактураны (ЭШФ) дайындау талап етіледі. Ал егер клиенттер сіздің қызметтеріңізге осылайша ақы төлесе, онда шот жазып беріп, орындалған жұмыстардың қағаз немесе электрондық актісін (ОЖЭА) жасау және ЭШФ дайындау қажет.
2023 жылы оңайлатылған режимдегі ЖК ЭШФ жазып беруге міндетті ме? 2021 жылғы 1 сәуірден бастап, егер заңды тұлғалармен немесе ЖК-мен жасалатын бір шарт бойынша сома (оңайлатылған режимді, патентті қолданатындардан басқа) 1 000 АЕК-тен, яғни 3 450 000 теңгеден асса, бұл құжатты жазып беру қажет.
Бірақ мұнымен шектелмейді. Келесі кәсіпкерлерге ЭШФ дайындау қажет:
- ҚҚС төлеушілер болып табылатын кәсіпкерлер.
- Басқа елдерден әкелінген тауарларды сататын (импорт) кәсіпкерлер.
- ҚҚС төлемейтін, бірақ ЭШФ жүйесінің «Виртуалды қойма» (ВҚ) модулінде тіркелген тауарларды сататын кәсіпкерлер.
- Халықаралық жүк тасымалдау саласында қызметтер көрсететін (ҚҚС төлейтініне қарамастан) кәсіпкерлер
Аталған санаттағы бизнесмендер шартқа сәйкес сома 1 000 АЕК-ке жетпеген жағдайда, ЭШФ дайындауы қажет екенін ескеріңіз..
Оңайлатылған жүйе бойынша кәсіпкерлер қандай есептілікті дайындайды?
Оңайлатылған жүйе бойынша жұмыс істейтін ЖК 910.00 нысанын жарты жылда бір рет толтыруы тиіс:
- І жартыжылдықтың қорытындысы бойынша құжат 1 шілдеден 15 тамызға дейін ұсынылады. Сондай-ақ 25 тамызға дейін табыс салығы – 3% төленеді
- II жартыжылдық үшін 1 қаңтардан бастап есеп беріледі. Есепті жылдан кейінгі жылдың 15 ақпанына дейін үлгеру қажет. Бұдан басқа 25 ақпанға дейін 3%-дық салықты төлеу қажет.
Нысан онлайн режимінде беріледі, бұл уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді.
Жеке кәсіпкерлер үшін жеңілдіктер бар ма?
Қазақстанның Салық кодексінде оңайлатылған жүйе бойынша жұмыс істейтін кәсіпкерлер үшін жеңілдіктер жазылған. Бірақ бұл жеңілдіктер тек мамандарды жалдайтын бизнесмендерге ғана қатысты.
ЖК әрбір қызметкер үшін төлейтін салықты 1,5%-ға төмендетуі мүмкін. Бұл маманның жалақысы 25 АЕК (яғни 86 250 теңге) немесе осы көрсеткіштен асқан жағдайда ғана мүмкін болады.
Жеңілдікті 910.00 нысанын толтырған кезде қолдануға болады. Төлем жасауға арналған соманы есептеу автоматты режимде орындалатын болады.
Кәсіпкер тек жеңілдіктерге ғана сене алмайтынына назар аударыңыз. Ол өз міндеттемелерін, оның ішінде салықты уақтылы төлеу жөніндегі міндеттемелерін есте ұстауы қажет. Әртүрлі бұзушылықтар ескерту (бірінші рет) арқылы жазаланады. Екінші және одан кейінгі бұзушылықтар анықталған кезде, кәсіпкерге айыппұл салынады. Оның үстіне аз сома емес – 15-тен 50 АЕК-ке дейін.
Оңайлатылған салық жүйесі кәсіпкерлерді қарапайымдылығымен және айқындылығымен тартады, бұл барлық есепті өз бетінше жүргізуге және бөгде мамандардың қымбат тұратын қызметтеріне жүгінбеуге мүмкіндік береді. Алайда оңайлатылған жүйеде де барлық ерекшеліктерді біліп, заңнама нормаларын түсіну маңызды. Бұл өз бизнесіңізді ашық әрі тиімді жүргізуге, жеңілдіктерді пайдалануға және ескерту мен айыппұлдарға жол бермеуге мүмкіндік береді.
Авторы - Наталья Брославская
Wildberries, Ozon, Lamoda маркетплейстерінде күн сайын мыңдаған қазақстандық тауарға тапсырыс береді. Мысалы, небәрі бір жыл ішінде Ozon компаниясының ҚР-дағы айналымы 10 есе өсті, ал бір белсенді сатып алушыға шаққандағы тапсырыстардың саны жылына 20-ға жақындады. CDEK курьерлік қызметін пайдаланатын адамдардың саны да аз емес. Сондықтан осы компаниялардың тауар беру пунктін (ТБП) ашу – перспективалы бизнес-идея.