2023 жылы Қазақстанда тасымалдау үшін ТІЖ: бұл не және шығару ережесі қандай?
Тауарларды ел аумағы арқылы өткізу көптеген құжаттамаларды рәсімдеуді көздейді. Тауарлардың кейбір топтарына құжат айналымын жеңілдету үшін 2020 жылы Қазақстанда ТІЖ сияқты құжат енгізілді. Ол сондай-ақ салықтық және кедендік әкімшілендіру рәсімдерін жеңілдетуге мүмкіндік береді.
Аббревиатураның транскрипциясы қарапайым: тауарларға ілеспе жүкқұжат. Бұл не және инновация бухгалтерлік есепті қалай жеңілдетеді? ТІЖ қалай жазылады және бұл құжатты кім жіберуі керек?
Бизнеске арналған шотты онлайн ашу
Бірнеше батырма арқылы қолжетімді мүмкіндіктерді пайдаланыңыз
Жүкқұжаттың ерекшеліктері
ТІЖ ҚР Қаржы министрлігі бекіткен тауарлардың белгілі бір тізбесіне ғана ресімделеді. Қазақстандағы жүкқұжаттың тағы бір ерекшелігі – ол тек онлайн, ЭШФ АЖ – электрондық шот-фактуралардың ақпараттық жүйесі арқылы жасалады.
Құжат ел ішіндегі тауар айналымын барынша ашық көрсетеді: бақылаушы органдар өнімді ҚР-ға әкелу сәтінен бастап тұтынушының сатып алуына дейінгі кез келген кезеңде бақылай алады. Бұл мемлекет экономикасының дамуы үшін маңызды, өйткені ол көлеңкелі айналымды тоқтатуға көмектеседі.
Сонымен қатар, ТІЖ – кеден үшін негізгі құжаттардың бірі. Егер жүкқұжат дұрыс ресімделмесе, кеден қызметі өнімді кідіртуге, тасымалдаушыға айыппұл салуға құқылы.
ТІЖ қандай тауарлармен бірге жүруі керек?
Ілеспе құжаттар үш жағдайда дайындалады:
- ЕАЭО елдерінен әкелінеді немесе осы елдерге әкетіледі.
- акцизделетін немесе таңбаланатын санатқа жатады.
- алып қою тізімінде болады.
Атап айтқанда, егер сіз биоотын, кейбір мұнай өнімдері (соның ішінде бензин, дизель, мазут), мұздатқыштар, тоңазытқыштар сияқты тауарлармен жұмыс жасасаңыз, ТІЖ дайындамай жасай алмайсыз. Бұдан басқа, ҚР-да ТІЖ міндетті түрде алкоголь өніміне ресімделеді.
Құжатты кім жасайды?
Сатушы да, сатып алушы да ТІЖ жазып бере алады – олардың қайсысы Қазақстан аумағында жұмыс істейтініне байланысты. Егер бұл импорт болса (тауар елге әкелінсе), құжаттармен сатып алушы айналысады. Егер бұл экспорт (өнім елден әкетіледі) болса, онда 2023 жылы ТІЖ шығару жөніндегі міндеттер сатушының мойнына артылады.
Құжатты қашан дайындау керек?
ТІЖ шығару мерзімдері тұрғысынан бәрі өте қатал. Нақты мерзімдер жағдайға байланысты:
- өнім Қазақстан бойынша тасымалданады – құжат жөнелтілгеннен кейін бірден ресімделеді.
- өнім ЕАЭО мүшесі емес елден әкелінеді – ресімдеуге өнім сатылымға шығарылған күннен кейінгі күннен кешіктірмей кіріседі.
- өнім ЕАЭО-ға мүше елден әкелінеді – ТІЖ тауар ҚР шекарасынан өткен сәтке дейін кемінде бір тәулік бұрын дайындалады.
- өнімдер экспортталады – жүкқұжатты жүк қозғалысы басталғанға дейін дайындау керек.
Қазақстанда ТІЖ-ді қалай рәсімдеуге және оны растауға болады?
Жоғарыда айтылғандай, барлық процедура ЭШФ АЖ арқылы онлайн режимінде орындалады – толтыру "Виртуалды қойма" модулінде жүзеге асырылады. Қазақстанда ТІЖ дайындау бланкісінің үлгісін табуға, тіпті егер сізге қағаз тасығышта үлгі қажет болса, оны тақырыптық ресурстарда қиындықсыз жүктеп алуға болады. Сол жерде ресімдеу ережелерін нақтылай аласыз. Сонымен қатар, сіз Мемлекеттік кірістер комитетінің ресми сайтында толығырақ оқи аласыз.
Порталда қайтарылатын ТІЖ-ні қалай жасауға болады? Бұл соншалықты қиын емес.
Құжатты екі тілде – орыс немесе қазақ тілінде толтыруға болады. Оған міндетті түрде ЭЦҚ қол қойылады.
Әдепкі бойынша жүкқұжаттың "валютасы" теңге болып табылады. Алайда ерекшеліктер бар:
- Тараптар арасында өнімді бөлу туралы келісім жасалған.
- Экспорт 0% мөлшерлеме бойынша ҚҚС-пен жүзеге асырылады.
- Тауарлардың айналымы 0% ҚҚС кезінде жүзеге асырылады.
Егер импорттық мәмілелер туралы айтатын болсақ, онда валюта әртүрлі болуы мүмкін: теңге немесе құжаттамада көрсетілген валюта.
Соңғы кезең – растау үшін ТІЖ -ны алушыға жіберу. 2023 жылы ҚР-ға тауарларды импорттау кезінде алушының растау үшін нақты мерзімі бар: бұл құжат ресімделген сәттен бастап 20 күнді құрайды. Алушы алынған форманы растап қана қоймай, оны қабылдамай тастай алатындығын ескеру қажет.
Айтпақшы, ТІЖ қай кезде қабылданбайды? Ең көп таралған себебі – деректердің дұрыс болмауы (мысалы, шекара пункті дұрыс көрсетілмеген). Ауытқудың нақты себебін Мемлекеттік кірістер комитетінен білуге болады.
Барлығына ТІЖ растау қажет пе? Егер ТІЖ жеке тұлғалар үшін (ЖК емес) жасалса, растауды болдырмауға болады. Сондай-ақ тауарларды экспорттау кезінде сатып алушылар нысанды растамауы тиіс (бұл жағдайда сатып алушы-шетелдіктің қазақ ақпараттық жүйесіне рұқсаты жоқ).
Егер жүкқұжатта қате жіберілсе не істеу керек?
Егер тексеру кезінде ресімделген құжатта дұрыс емес мәліметтер көрсетілгені немесе қате жіберілгені анықталса, жүкқұжатты кері қайтарып алуға болады. Бұл ретте түзетілген ТІЖ үзіндісінің нақты мерзімі бар: құжаттың күшін жоюға оны ресімдеген сәттен бастап сізде 5 күн болады. ТІЖ кері қайтарып алу тек жеткізушіге (экспорт кезінде) немесе сатып алушыға (импорт кезінде) қолжетімді екенін ескеріңіз.
Түзетілген ТІЖ-ді импорттауға қалай жазып беруге болады? Бәрі өте қарапайым: жаңа жүкқұжатты ресімдеп, оны жіберу керек.
Ал импортқа расталған ТІЖ-ді қалай түзетуге болады? Оны қайтарып алуға бола ма? Кешіріңіз, егер алушы құжатты растаған болса, оны жою мүмкін емес.
Онлайн-бухгалтерия
Бизнесіңіздің есебін оңай жүргізіңіз!
Рәсімдеудегі қателіктер немесе мерзімнің бұзылуы қандай қауіп төндіреді?
Алушы ТІЖ-ді уақытылы растамағаны үшін, жөнелтуші жасаған құжаттағы қателіктер үшін айыппұл көзделген. Өзге де бұзушылықтар үшін, соның ішінде құжатты мүлде бермегені үшін айыппұл алуға болады.
Айыппұлдың ең жоғары мөлшері - 400 АЕК. Сонымен қатар, компания тауарды немесе оны сатудан түскен түсімді тәркілейді. Сома үш факторға байланысты: бұзушылық түрі, бастапқы немесе қайталама бұзушылық, бизнес ауқымы (шағын, орта немесе ірі бизнес). Мысалы, кішігірім сауда нүктесі ТІЖ уақытылы жөнелтпегені үшін 5 АЕК мөлшерінде айыппұл алады (егер компания осы бұзушылықты қайталап жасаса, айыппұл екі есе өседі). Ал егер ірі бизнес жүкқұжатты екінші рет ресімдемесе, онда оған «ең жоғары» - 400 АЕК қаупі төнеді.
ТІЖ жаңа жүйе: бар болғаны 3 жылдан бері пайдаланылады. Әрине, ол белсенді түрде жетілдірілуде. Бұл ел экономикасын дамыту үшін перспектива құрып қана қоймай, бизнесті жүргізу үшін қолайлы жағдайлар жасауға мүмкіндік береді.
Заңнамаға сәйкес, кредит ресімдеудің алдында банк кредит берудің барлық шарттары туралы қарыз алушыны хабардар етуге міндетті. Әдетте кредит алушылар кредит сомасы, номиналды мөлшерлеме, ай сайынғы төлем мөлшері, мерзімінен бұрын өтеу мүмкіндігі сияқты параметрлерге көңіл бөледі. Алайда СЖТМ (сыйақының жылдық тиімді мөлшерлемесі) сияқты көрсеткіштің де маңыздылығы кем емес. Себебі сыйақы мөлшерлемесі неғұрлым төмен болса, қарыз алушы үшін кредит беру шарттары соғұрлым тиімді.
Банк кредитінде СЖТМ-ның не екенін анықтап, бұл ұғымды қарапайым сөзбен түсіндіруге тырысайық.
СЖТМ деген не
СЖТМ немесе сыйақының жылдық тиімді мөлшерлемесі – бұл кредитті пайдалана отырып, сіз бір жыл ішінде артық төлейтін жалпы сома. Ол кредит берген банктің қарызы бойынша сыйақыны ғана емес, сондай-ақ қарызға қызмет көрсетуге байланысты өзге де комиссиялар мен алымдарды да қамтиды. Мұнда сақтандыру да, кредит қаражаты есептелетін банк картасын дайындау мен оған қызмет көрсету құны және шотқа қызмет көрсету тарифтері де есепке алынады. Кредит шартына қол қою алдында мөлшерлемені нақтылау маңызды.
Айтпақшы, банктің кредит берген кезде СЖТМ-ны көрсету міндеті ҚР Азаматтық кодексімен реттелген. Бұл кредит беру процесін анағұрлым ашық етуге мүмкіндік беріп, кредит алушыға барынша тиімді кредит бағдарламасын таңдауға көмектеседі.
СЖТМ мөлшері:
2011 жылдан бастап 2021 жылға дейін 10 жыл бойы мөлшерлеме біркелкі болып, 56% деңгейінде тұрды. Алайда 2011 жылдан бастап кредит түрін, оны қамтамасыз ету тәсілін, кредиттеу мерзімін ескере отырып, мөлшерлеме сараланды:
- >56% – қамтамасыз етілмеген (яғни кепілді қамтымайтын) кредиттік бағдарламалар үшін. Егер қарыз кепілмен берілсе, онда кредит алушы 40% мөлшерлемемен алуды көздей алады.
- >25% – ипотекалық кредит бойынша сыйақы.
- >56% – микрокредиттер үшін ең жоғары көрсеткіш (кредит берудің мұндай түрі шағын сомадағы қарызды білдіреді). Бұл кепілмен берілетін кредиттерге де, кепілсіз берілетін кредиттерге де қатысты. Бұл ретте кепілді микрокредитті 45 күннен кем мерзімге ресімдейтін кредит алушылар 20% мөлшерлемемен алуды көздей алады (сомасы – 50 АЕК-ке дейін).
Осылайша мөлшерлемелер 20%-дан 56%-ға дейін өзгереді. Бірақ жоғарғы шек – 56%. Басқаша айтқанда, 56%-дан артық СЖТМ болуы мүмкін емес.
Кредитті өтеу тәсілдері
Кредиттік шарттарды өтеуге арналған төлемдердің екі түрі бар – аннуитеттік және сараланған. Осы ұғымдарды егжей-тегжейлі қарастырып көрейік.
Кредит екі компоненттен тұрады: негізгі борыш (сіз банктен тікелей қарызға алған сома) және пайыздар (яғни кредиттік қаражатты пайдалану үшін есептелетін банктің сыйақысы). Ал осы негізгі борыш пен пайыздарды қалай төлейтініңіз төлемдерді аннуитеттік немесе сараланған деп бөлудің негізіне айналды.
Аннуитеттік төлем өзінің жеңілдігіне байланысты көбірек сұранысқа ие. Барлық сома (негізгі борыш + пайыздар) кредит беру мерзімін ескере отырып, тең бөліктерге бөлінеді. Сіз ай сайын кредитті өтейсіз, бұл ретте енгізілген соманың бір бөлігі негізгі борышты төлеуге, ал бір бөлігі пайыздарды төлеуге жұмсалады. Негізгі борыштың пайыздарға арақатынасы біртіндеп өзгереді: мерзімнің бірінші жартысында салынған ақшаның басым бөлігі пайыздарды, ал екінші жартысында негізгі борышты өтейді. Кредит алушылар борыштық жүктеменің тұрақтылығы үшін төлемнің бұл түрін таңдағанды жөн көреді: сіз банкке қандай соманы төлеу керек екенін нақты білесіз, бұл шығыстарды тиімді жоспарлауға мүмкіндік береді.
Сараланған төлем мұндай тұрақтылықпен ерекшеленбейді, бірақ төлемдер сомасының ай сайын азаятынын білдіреді. Алайда алғашқы айларда сізде ең жоғары кредиттік жүктеме болады. Мұндай тәсілдің мәні қарапайым: ай сайын сіз негізгі борыштың белгіленген сомасын төлейсіз, ал банкке пайыздарды өтеуге жұмсалатын сома біртіндеп азая береді.
СЖТМ қалай есептеледі
Артық төленетін соманы есептеуге сізге кредиттеу мәселесі бойынша кеңес беретін банк менеджері көмектеседі. Бұл ең оңай әрі барынша тиімді тәсіл, өйткені есептеген кезде, барлық комиссиялар мен өзге де төлемдерді ескеру қажет. Сонымен қатар ҚР Азаматтық кодексіне сәйкес, есептеу күрделі формула бойынша жүргізіледі. Ол кәсіпқойларға – банк жұмыскерлері мен қаржыгерлерге арналған.
Егер есеп айырысуды өзіңіз жүргізгіңіз келсе, Қазақстан Үкіметінің Gov.kz сайтында онлайн-калькуляторды пайдаланыңыз. Алдымен жүйе қарызды өтеудің аннуитеттік немесе сараланған төлем тәсілін таңдауды ұсынады. Содан кейін кредиттің сомасы мен мерзімі, оның берілген күні, мөлшерлемесі және т.б. туралы ақпаратты көрсету қажет. Соңғы қадам – «Қолдану» батырмасын басу. Қарыз бойынша сыйақы сомасы автоматты режимде есептеледі.
Бұл мақалада біз кредит бойынша сыйақының не екенін түсініп, оның аса маңызды көрсеткіштердің бірі екенін анықтадық. Оны кредиттік бағдарламаны таңдаған кезде мұқият зерделеу қажет, өйткені ол төлем қабілеттілігін дұрыс бағалап, болашақта айыппұлдар мен кредиттік тарихтың нашарлауы сияқты мәселелерді болдырмауға көмектеседі.
Авторы – Наталья Брославская