Эскроу-шот дегеніміз не және ол не үшін қажет?

Қаржылық тәуекелдермен ұштасқан мәмілені жасасқан кезде (мысалы, үлескерлік құрылыс аясында пәтер сатып алу), эскроу-шот пайдаланылады. Ол форс-мажорлық жағдайда тараптардың мүдделерін қорғауға, ақшаны сақтауға және мәмілеге қатысушылардың теріс пайдалану ықтималдығын төмендетуге арналған. Эскроу-шотты жеке тұлға да, заңды тұлға, ЖК де аша алады.

Әлемдік тәжірибеде эскроу ондаған жылдар бойы қолданылып келеді, бұл Қазақстанда жаңа құрал: ол 2016 жылдан бастап жұмыс істейді.

Эскроудың ерекшеліктері

Алдымен эскроу-шоттың не екенін анықтап, мағынасын қарапайым сөзбен түсіндіруге тырысып көрейік. Сонымен эскроу-шот деп екі ерекшелігі бар банк шотын атайды:

• Эскроу-шот сатып алушы (төлеуші), сатушы (алушы) және банк арасындағы үшжақты шарт бойынша ашылады. Аударылған ақша эскроу-шоттан алушы шарттарды орындаған кезде ғана есептен шығарылады. 

• Компания (төлеуші) дайын бизнесті сатып алады делік. Ол банктегі арнайы шотқа ақша салады – сатушы (алушы) шарт бойынша міндеттемелерінің өз бөлігін орындағанға (мысалы, меншік құқығын анықтағанға) дейін банк бұл қаражатты оқшаулайды. Алушы шарттардың өз бөлігін орындағаннан кейін, банк оған ақша аударады. Алушы шарттардың өз бөлігін бұзған жағдайда, тараптардың келісімі бойынша банк төлеушіге ақшаны қайтарады.

Бизнесті жұту, біріктіру мысалын қарастырайық. Бизнесті сатып алған кезде, ақша эскроу-шотта сақталатын болса, екі тарап та кешенді тексеріс жүргізе алады. Бұл кезде сатып алушыға сатушының өз міндеттемелерін орындамайтыны туралы алаңдаудың қажеті жоқ, ал сатушы сатып алушының қажетті сомасы бар екеніне және ол мәмілені сәтті аяқтайтынына сенімді болады.

Жеке тұлғаның эскроуды қолдануының классикалық мысалы – бұл үлескерлік құрылысқа қатысу. Мұндай жағдайда эскроуды сатып алушы ашады, бірақ оны құрылыс салушының атына ресімдейді. Құрылыс салушы сатып алушының ақшасын өз міндеттемелерін орындағанда ғана (үй салып, объектіні пайдалануға бергенде) ала алады.

Жұмыс тетігі бойынша эскроу аккредитивке ұқсас. Бірақ айырмашылықтар да бар. Аккредитивтің эскроу-шоттан айырмашылығы неде:

• Эскроу-шотты екі тараптың (сатып алушы және сатушы) қатысуымен ғана ашады және жабады.
• Аккредитив жағдайында банк делдал рөлін атқарады, ал эскроу-шотты ашқан кезде, ол қаражаттың сақталуына кепіл болады. Осылайша тараптар шартта агент (яғни банк) бенефициардың өз міндеттемелерін орындауын тексеруге және екі тарап ұсынған құжаттармен жұмыс істеуге міндетті деген шартты көздеуі мүмкін.

Эскроу қашан пайдаланылады?

Жеке тұлғалар мұндай шотты үлескерлік құрылыс аясында пәтер сатып алған кезде жиі ашады. Заңды тұлға мен ЖК-ге эскроу бірқатар міндетті шешу үшін қажет:

• Бағалы қағаздарды сатып алу, бизнесті сатып алу.
• Коммерциялық жылжымайтын мүлік сатып алу.
• Жұмыс пен көрсетілген қызмет, зияткерлік меншік (патент, тауар белгісі, өнертабыс) құқықтарының ақысын төлеу.
• Сотта бітімгершілік келісім жасасу.

Жалпы айтқанда, эскроу-шотты ашу екі жағдайда оңтайлы:

• Тараптар бір-бірінің сенімділігіне күмәнданған жағдайда – мысалы, бұрын бірге жұмыс істемеген компаниялар енді ғана ынтымақтаса бастаған кезде.
• Төлем жүргізу күні мен тауарды алу күні арасында үлкен алшақтық (бірнеше ай және одан да көп) болған жағдайда.

Эскроу-шоттың артықшылықтары мен кемшіліктері

Эскроуды пайдалану сатып алушы үшін тиімді:

• Бұл – міндеттемелер орындалмаған жағдайда, ақшаның клиентке қайтарылатынына кепілдік.
• Ақша өндіріп алынбайды. Демек, егер тараптардың біреуіне қатысты сот ісі жүргізіліп жатса, онда бұл ақшаны қарыз үшін есептен шығару мүмкін емес. Алайда егер сот шешімі болса, мұны жасауға болады.

Бірақ эскроу-шот сатып алушы үшін ғана тиімді деп ойламаған жөн, бенефициар үшін (мысалы, егер сөз үлескерлік құрылыс туралы болса, құрылыс салушы үшін) де өз артықшылықтары бар. Осылайша ол ақшаның шотқа нақты аударылғанына сенімді болады. Бұл құрылыс процесінің үздіксіздігіне кепілдік береді.

Бұған қоса, эскроу – икемді құрал. Әрбір мәміле үшін қызметтің нақты саласының ерекшелігін ескеруге мүмкіндік беретін өзекті шарттардың тізбесін жасауға болады.

Шоттың естен шығаруға болмайтын кейбір ерекшеліктері де бар. Мысалы, қайтарылатын қаражат лимиті көзделген. Яғни, форс-мажор жағдайында лимиттен артық соманы қайтару мүмкін емес. Сондай-ақ эскроу-шоттағы ақша банктің айналымында болады, бірақ оған (депозитте болғандай) пайыз есептелмейді.

Эскроу-шотты қалай ашуға болады?

Шот ашу үшін осындай қызмет көрсететін екінші дәрежелі банкке хабарласу қажет. Ұсынылатын валюталар – теңге, доллар, еуро немесе ресей рублі. ЦентрКредит Банкінде бұл опцияны онлайн режимінде қолдануға болады.

Шотты BCC Business платформасы арқылы ашқан ыңғайлы:

• «Өтініш» бөлімінде «Қауіпсіз мәміле (эскроу-шот)» қойындысын таңдаңыз. Қызмет туралы ақпаратпен танысыңыз.
• «Қауіпсіз мәмілеге өту» батырмасын басыңыз.
• Мәміле жасау үшін деректерді толтырыңыз, келісімшарт файлын қоса тіркеңіз.
• «Қол қою және жөнелту» батырмасын басыңыз. Өтінімді банкке жөнелткеннен кейін төлеуші SMS немесе email арқылы мәміле туралы хабарлама алады, оған өтінімді растау қажет. Мәміленің мәртебесін «Қауіпсіз мәміле» бөлімінде бақылауға болады.

Эскроу-шотты онлайн ашу бойынша құжаттарға қол қою үшін төлеушінің 15 күні бар.

Эскроу-шотты толықтыру үшін сатып алушы ЦентрКредит Банкінде шот аша алады немесе деректемелер бойынша басқа банктің шотынан ақша аудара алады. Эскроу-шотты толықтыру туралы SMS сатып алушыға да, сатушыға да келеді.

ЦентрКредит Банкі эскроумен жұмыстың барынша ашық жүйесін әзірледі, бұл мәміленің екі тарапына да оның әрбір кезеңін көруге мүмкіндік береді. Осылайша ақша алу үшін сатушы платформада оның міндеттемелерін орындағанын растайтын құжаттарды (мысалы, акт) қоса тіркеуі тиіс. Қауіпсіз мәмілені аяқтағаннан кейін сатып алушыға қызмет көрсету комиссиясын төлемеу үшін эскроу-шотты жабу ұсынылады.

ЦентрКредит Банкінде эскроу-шот ашудың көптеген артықшылықтары бар:

• Эскроу-шот ашу қанша тұрады? Қызмет тегін көрсетіледі.
• Шотты онлайн ашуға болады, банк бөлімшесіне барудың қажеті жоқ.
• Банк мәміленің ашықтығына кепілдік береді, тараптар оны онлайн бақылай алады.
• Жаңа клиенттер де, қазіргі клиенттер де шот аша алады. Қазіргі клиенттер үшін процедура ең көбі 5 минут уақыт алады.
• Эскроу-шотқа қызмет көрсету үшін комиссия 12 000 теңгені құрайды. Қаражатты эскроуға есепке алғаннан кейін бір айдан соң, бұл ақша алушының ағымдағы шотынан алынады. Басқа комиссия қарастырылмаған.
  
  

Бүгінде Қазақстанда эскроу-шотты заңды тұлғалар белсенді түрде пайдаланады. Жеке тұлғалардың үлескерлік құрылысқа қатысу шартын ресімдеген кезде, эскроуды міндетті талап ету мәселесі талқыланып жатыр. Жеке тұлғалар үшін бұл шара үлескердің мүдделерін қорғау құралы және құрылыс салушыны құрылыс мерзімін созбауға және шартта жазылған тармақтарды бұзбауға ынталандыру тәсілі ретінде қарастырылады.