Бүгінгі таңда 25-30 жас аралығындағы қазақстандық жастар – бұл экономикалық тұрғыдан белсенді, талпынысы жоғары азаматтар. Олар мансап құрып, білім алып, отбасын құрып, Алматы мен Астана сияқты еліміздің екі үлкен қаласында мазмұнды өмір сүріп келеді. Бұл мегаполистерде мүмкіндік көп, алайда пәтерді жалға алу, жол жүру, сыртта тамақтану, ойын-сауық, кредит пен білім алу сияқты шығын да аз емес. Мұның бәрі олардың бюджетіне айтарлықтай әсер етеді. Біз жас буын өкілдері өмірінен мысал келтіре отырып, олардың қаржыға қатысты әдеттері қандай екенін, ақша жинауға мүмкіндігі бар ма және болашақты қалай жоспарлайтынын анықтауға тырысамыз.
Бала дүниеге келуі – әр отбасының өмірін өзгертетін сәт. Ал егер ерекше бала өмірге келсе, жауапкершілік пен шығын да еселене түседі – оңалту, чек-аптар, жиі дәрігерге бару, көп жағдайда ата-ананың бірі жұмысынан бас тартуға мәжбүр болады. Күнделікті шығындар енді тек тамақ, киім-кешек, ойын-сауық қана емес, оған қоса дәрігерлерге жиі баруды, дәрі-дәрмек сатып алуды, бейімдеу үйірмелеріне баруды қамтиды.
Ата-анаға бәрін қайтадан жоспарлауға, яғни шығындарды есептеуге, жәрдемақыларды ресімдеуге, ақылы мен тегін үйірмелердің арасынан таңдау жасауға тура келеді. Бұл материалда біз ерекше баласы бар ата-ананың қаржылық ауыртпалықты қалай еңсеріп жүргенін, мемлекеттен қандай қолдау алатынын және өз қауымдастығына қандай кеңес беретінін баяндаймыз.
Кей адам үшін бұл кезең жаңа қызығушылықтар мен табыс табудың мүмкіндігі, ал енді біреулер үшін отбасының тірегіне айналып, немерелерге көңіл бөлуге арналған баға жетпес уақыт. Қай жолды таңдасаңыз да, қуаныш, күш-қуат, сондай-ақ шабыт табуға болады. Әңгімеміз осы туралы болмақ.
2025 жылы Қазақстанда орташа өмір сүру ұзақтығы тарихи жоғары көрсеткіш – 74 жасқа, ал Алматы қаласы бойынша 78 жасқа жетті. 2025 жылдың маусым айындағы деректерге сәйкес елімізде 2,4 миллионнан астам зейнеткер бар. Олардың бір бөлігі жаңа қызығушылық тауып, шығармашылықпен айналысса, енді бірі бар уақытын немерелеріне арнайды не қосымша табыс көзін табады, кейде тіпті бұрынғы жұмыс орнында еңбек етеді. Біздің кейіпкерлеріміз де әртүрлі жолды таңдап, көптен күткен өмір кезеңінің әр сәтінен ләззат алып келеді:
Тұрақты табысы мен банк жүйесі жоқ, жиі шапқыншылыққа ұшырайтын, үнемі көшіп жүруді талап ететін қатаң климатта қалай аман қалуға болады? Көшпенділер үшін бұл теориялық мәселе емес, өмір салты еді. Аман қалып, қолда барынан айырылып қалмау үшін тек бақ жеткіліксіз болды, оған басқа да дайындық қажет еді. Сондықтан қаржылық жоспарлау стратегиялары маңызды болды: малды сақтау, қысқа азық қорын жинау, руластарына қол ұшын беру, бірақ сонымен бірге өз мүддеңізді де қорғау.
Қазақ таңбалары бейнеленген #картакартаның жаңа дизайны жарық көрген тұста біз далада қаржылық жоспарлау мен өзара көмек қағидалары қалай жұмыс істегенін және оны қазіргі замандастарымыз қалай жалғастырып келе жатқанын баяндаймыз.
Уақытыңыз жоқ екенін түсінеміз. Сол себепті уақытыңызды үнемдеу үшін бес жаңа әрі танымал кітапты өзіміз оқып шығып, ең маңызды тұстарын ұсынуды жөн көрдік.
Біз іріктеп алған дүниелер жай ғана қаржы, инвестиция мен бизнес туралы кітаптар емес. Мұндай кітап көп. Біздің тізімге жасанды интеллект, цифрлық дағдылар, зейін, күйзеліс және өнімділік жайлы бестселлерлер енді. Өйткені 2025 жылы қаржы сауаттылығы — бұл тек жинақтау және шығындарды жоспарлау ғана емес.
Мұнда ой-өрісіңізді кеңейтетін кітаптар бар. Олар тек ақшаны санауды ғана емес, ақшаға бүкіл өміріңіздің аясында қарауды үйретеді. Өйткені әмияныңыз — бөлек бір сала емес, қалай өмір сүретініңізді, жұмыс істейтініңізді, демалатыныңызды және өзгеріспен қалай күресетініңізді көрсететін айна.
Қарыз туралы әңгімеден қашқақтау, неке келісімшарттарынан қорқу және «бүгінмен өмір сүру» әдеті — мұның бәрі әр қазақстандықтың жеке таңдауы ғана емес, сонымен қатар тарихи-мәдени ұстанымдардың көрінісі. bcc journal-ға берген эксклюзивті сұхбатында қаржы сауаты жөніндегі сарапшы Күнекей Нұрлан қазақстандықтардың қаржы саласындағы мінез-құлқына әсер ететін ішкі және сыртқы факторларды түсіндіріп, оны технология, білім беру және келешекке деген сенім арқылы қалай өзгертуге болатынын айтып берді.
Пәтер сатып алу — маңызды қадам. Әсіресе баспана әлі салынып жатса, бәрін мұқият тексеру қажет. Ақшасыз әрі пәтерсіз қалмау үшін құрылыс компаниясын алдын ала зерттеген жөн. Төменде бұл істі қалай жеңіл әрі сабырмен жасауға болатыны туралы толық нұсқаулық берілген.
Әлем тұрақсыз, баға өсіп жатыр, валюталар құбылып тұр — бірақ ақшаны бәрібір бір жерде сақтау керек. Оның үстіне тек «сақтап» қана қоймай, инфляциядан қорғап, мүмкін болса көбейту қажет. Бұл мақалада біз қазақстандықтардың тәжірибесі негізінде жинақ ақшаны дұрыс сақтаудың жолдарын қарастырамыз: қайда, қандай валютамен және неге солай сақтау керек екенін түсіндіреміз.
Өз тәжірибесін бөліскендер:
Денис — фрилансер, инвестиция бойынша барлық дерлік құралды пайдаланады, ағасымен бірге тұрады.
Самал — стартапта жұмыс істейді, ақшасын әртүрлі банктегі депозиттерде сақтайды, ұлын тәрбиелеп отыр.
Сергей — корпорацияда жұмыс істейді, бағалы қағаздарға инвестиция салады, отбасымен бірге тұрады.
Айгүл — IT саласында жұмыс істейді, саяхаттауды жақсы көреді, ақшасын теңге және доллар депозиттерінде сақтайды.
Қайрат — шағын компанияда жұмыс істейді, ақшасын теңге депозитінде сақтайды, ата-анасымен бірге тұрады.
Үйлену тойы Дос-Мұқасанның әніндегідей жеңіл әрі әдемі өтсе дейміз. Қонақтар би билеп, көңілді әуен шырқалып тұрса, ал тосттар шын жүректен айтылып, ұзаққа созылмаса екен дейміз. Бірақ бір кештің артында қомақты шығын, ұзақ дайындық пен күн сайын өсіп жатқан бағалар тұруы мүмкін. Ерте ме, кеш пе, әр жұптың алдында мынадай сұрақ туындайды: сән-салтанатты той жасаймыз ба, әлде сол ақшаны пәтерге бастапқы жарна ретінде саламыз ба?
2024 жылғы 1 шілдедегі деректер бойынша Қазақстанда 532 980 заңды тұлға және 1 753 485 жеке кәсіпкер тіркелген. 2,2 миллионнан астам адам өзін-өзі жұмыспен қамтығандар ретінде жұмыс істейді. Әрбір сегментте бизнес өкілдерінің саны тұрақты түрде өсіп келеді. Бұл елде жасалған қолайлы жағдайларға негізделген: жеңіл салық режимі, визаны ресімдемей-ақ ресми жұмыс істеу мүмкіндігі, көптеген бизнес-процедураларды жеңілдететін белсенді түрде дамып келе жатқан цифрландыру.
Бастамашыл адамдарды бизнесін тіркеуден не тежейді? Көптеген адамдар өз ісімді ашқым келеді, бірақ қандай іспен айналысатынымды білмеймін деген сияқты проблемамен бетпе-бет келеді. Қазір Қазақстанда қандай бизнес өзекті? 2025 жылдың бизнес-идеяларын зерделейік.
Цифрлық ақша – бұл Қазақстан экономикасын белсенді түрде цифрландырудың қисынды жалғасы. Нәтижесінде 2021 жылы ҚР Ұлттық банкі нарық өкілдерінің, сарапшылар мен халықаралық серіктестердің қатысуымен құрылған «Цифрлық теңге» пилоттық жобасын іске қосты.
Бұл салада тек ТМД елдері ғана емес, сонымен қатар шет мемлекеттер арасында да көшбасшы болуды қамтамасыз ететін қарқынды түрде жаппай цифрландыруға қарамастан, ел экономикасындағы криптовалютаның ресми орны көлеңкеде қалып отыр. Бір жағынан, реттеушілер қазіргі экономикалық үрдістер ағынына ілесуге тырысса, екінші жағынан, билік блокчейннің орталықтандырылмауынан және бұдан туындайтын көлеңкелі экономика тәуекелдерінен қауіптеніп, сақтықпен әрекет етеді, ал мемлекеттік кірістер органдары криптовалюта нарығының барлық қатысушысы үшін айқын әрі түсінікті салық салу механизмінің құралдарын әзірлеп болған жоқ.
Өткен жұма күні ЦентрКредит Банкі қазіргі заманғы жағдайда тиімді басқару және маркетинг мәселелеріне арналған бизнес-кездесуде қазақстандық кәсіпкерлердің басын қосты. Кездесу барысында бизнес қажеттіліктері, даму перспективалары, экономикадағы жеткізу тізбектерінің маңызы, сондай-ақ осы процестерді оңтайландыру мүмкіндіктері талқыланды.