Қазақстандағы цифрлық теңге дегеніміз не және ол қазақстандықтарға не үшін қажет

Цифрлық ақша – бұл Қазақстан экономикасын белсенді түрде цифрландырудың қисынды жалғасы. Нәтижесінде 2021 жылы ҚР Ұлттық банкі нарық өкілдерінің, сарапшылар мен халықаралық серіктестердің қатысуымен құрылған «Цифрлық теңге» пилоттық жобасын іске қосты.

Пилоттық жоба цифрлық валютаның (атап айтқанда цифрлық теңгенің) қазақстандық шындықтағы өміршеңдігін тексеру жаһандық мақсатын көздейді.

2022 жылы Digital Tenge Hub бірлескен платформасы іске қосылды, ол тәжірибеге қызығушылық танытқан барлық тарапты біріктірді. Платформада қарым-қатынас жасап, тәжірибе алмасуға және цифрлық теңгені енгізудің қыр-сырын бірлесіп зерделеуге жағдай жасалған. 2022 жылдың соңында тестілеу өткізіліп, оған қаржы нарығының нақты ойыншылары – сатып алушылар мен жеткізушілер қатысты. Тест нәтижелері ҚР цифрлық ұлттық валютасын қолдану қазіргі ақша саясатына және елдің қаржы саласындағы тұрақтылығына қауіп төндірмейтінін көрсетті. Мәселен, сауалнамаға қатысушылардың 60%-дан астамы цифрлық теңгені күнделікті өмірде пайдалануға дайын екенін мәлімдеді.

2023 жылы жоба іске асырылуын жалғастырды. Мысалы, Алматы қаласының бірнеше мектебінде оқушылардың тамақтану ақысын төлеу жүйесінде пайдаланылған «цифрлық ваучер» енгізілді. Ал екінші деңгейдегі банктер халықаралық төлем жүйелерінің көмегімен цифрлық шотқа тіркелген карточка шығарды. Айтпақшы, мұндай карта әлемдегі алғашқы бірегей өнімге айналды.

Цифрлық теңге дегеніміз не және ол қалай жұмыс істейді?

Цифрлық теңге Қазақстанның ұлттық валютасының үшінші нысаны ретінде қарастырылады. Цифрлық теңгенің бірегейлігі оның қолма-қол ақша мен қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың артықшылықтарын біріктіруінде. Мысалы, цифрлық теңгемен төлем жүргізу үшін интернет қажет емес.

Басқа электрондық валюталар сияқты цифрлық теңге де токендермен, яғни әріптер мен цифрлар жиынтығымен ұсынылған. Бұған қоса, әдеттегі қолма-қол ақша сияқты токендер де әртүрлі номиналға ие.

Цифрлық валютаның нақты көрінісі жоқ, бірақ оны әлі де «көруге» болады: цифрлық теңгенің логотипін Ұлттық банк қызметкерлері әзірледі. Мамандар «теңгені» білдіретін ₸ деген белгіні негізге алды. Бейне ақ және жасыл реңктерде жасалған.

Электрондық ақшаның негізгі артықшылықтарының бірі – олардың бағдарламалануы. Мысалы, пайдаланушы ақшаны нақты бір мақсаттарға пайдалануға болатындай етіп белгілей алады. Айталық, ата-ана баласының зиянды тәттілерді сатып алмауын қалайды. Ол үшін ата-ана токенді мысалы, тек мектеп асханасында немесе нақты тауар сатып алған кезде есеп айырысуға болатындай етіп бағдарламалай алады. Алайда мұндай кеңейтілген функционал арнайы инфрақұрылымды дайындауды және қызмет пен тауар жіктегішін әзірлеуді талап етеді.

«Цифрлық теңге» не істей алады?

Ұлттық цифрлық валютамен қолма-қол ақшамен немесе карточкадағы ақшамен жасалатын операциялар тәрізді барлық операцияны орындай беруге болады деп жоспарлануда. Басқаша айтқанда, пайдаланушылар шот ашып, көрсетілген қызмет немесе тауар үшін есеп айырыса алады, ақша аудара алады. Барлық транзакция банк қолданбалары мен төлем жүйелері арқылы жүргізілетін болады. Сондай-ақ пайдаланушылар NFC және QR-код арқылы есеп айырыса алады.

Цифрлық теңгенің басқа криптовалютадан айырмашылығы неде?

Ұлттық цифрлық валютаның бірнеше айырмашылығы бар:

1. Криптовалюта оның эмитенті жоқтығымен танымал, яғни іс жүзінде оны бірде-бір ұйым шығармайды. Ал цифрлық теңгенің нақты эмитенті бар – ол Ұлттық банк.

2. Цифрлық теңгеге майнинг, яғни криптовалюта өндіру қолданылмайды. Майнинг орталықсыздандырылған, оған кез келген адам қатыса алады. Цифрлық теңгемен жұмыс жүргізудің өз ережесі бар және оның сақталуын Ұлттық банк бақылайды.

3. Цифрлық теңге ресми төлем құралы ретінде айқындалады. Ол 1-де 1 қатынасында ұлттық валютаға тең бағамға ие. Демек Қазақстанның электрондық валютасын айырбастауға болады.

Цифрлық теңгені қайдан және қалай сатып алуға болады?

Цифрлық валютамен операция жүргізу үшін жаңа төлем инфрақұрылымы қажет болмайды – ҚР-да бұрыннан үйлесімді жұмыс істеп келе жатқан инфрақұрылым пайдаланылады. Осылайша пайдаланушылар цифрлық теңгемен операцияны екінші деңгейдегі банктің қолданбасы арқылы жүргізе алады. Мысалы, цифрлық валютаны карточкадағы ақшаға сатып алуға немесе керісінше операция жүргізуге, яғни теңгені қолма-қол ақшасыз нысанға айырбастауға болады.

Қазақстанда цифрлық теңге қашан енгізіледі?

2025 жылдан бастап электрондық ұлттық валютаны және оның барлық функционалын пайдалана беруге болады деп жоспарланып отыр. Пилоттық жобаның қолданыс мерзімі 2024 жылы аяқталады: жылдың соңына қарай мамандар цифрлық теңгені толыққанды енгізу үшін қажетті деректерге ие болады.

Әлемнің көптеген елі сияқты Қазақстан да электрондық валютаны болашақтың ақшасы ретінде қарастырады. Олардың басты ерекшеліктерінің бірі – өзара есеп айырысуды жеделдету. Бүгінде қолма-қол ақшасыз операция жүргізген кезде де, төлем біраз уақыт алады, ал цифрлық теңгені пайдалану бұл кемшілікті жоюға мүмкіндік береді. Демек, еліміз қазіргі әлемнің динамикалық даму қарқынына сай бола алады.