2024 жылы Қазақстандағы мүлік салығы: жеке тұлғалар, ЖК және ЖШС нені білуі тиіс?

Жыл сайын Қазақстанда мүлкі бар жеке және заңды тұлғалар (яғни олар салық салу объектісіне ие) мүлік салығын төлейді. Қандай мүлікке салық салынатынын түсініп, салық төлеуден босатылған азаматтарды анықтап көрейік.

Салық салу объектісіне не жатады?

2024 жылы Қазақстандағы мүлік салығы екі салықты – жылжымайтын мүлік салығы мен жер салығын қамтиды. Мұндай жағдайда салық салу объектілеріне төмендегілер жатады:

• Жылжымайтын мүлік. Бұл тек тұрғын үй емес. Сондай-ақ жеке меншіктегі үй-жайларға, гараждарға, саяжай құрылыстарына, тұрақ орындарына салынатын салық бар.
• Жер учаскелері. Ерекше қорғалатын аумақтарды, орман қорын, босалқы жерлерді қоспағанда, учаскелердің барлық түрі үшін салық төлемейтініңізді ескеріңіз. Ортақ пайдаланылатын орындар (саябақтар, көшелер, жолдар) орналасқан жерлер салық салу объектiсi болып табылмайды.

ҚР аумағында орналасқан объектiлерге ғана салық салынады.

Салық төлеушілер Қазақстанда табыс салығы (мысалы, пәтер, үй, тұрақ орны, көлік құралы, жер учаскесі және т.б. мүлікті сатудан алынатын салық) да бар екенін ескергені жөн. Жылжымайтын мүлікті сатып алған бағасына қарағанда қымбат бағаға сатқан азаматтар объектіні бір жылдан аз уақыт иеленген жағдайда (коммерциялық мақсатта пайдаланылатын мүлікті немесе «жеке тұрғын үй құрылысынан», «саяжай құрылысынан», «гараждан», «бағбандықтан», «жеке қосалқы шаруашылықтан» өзге мақсатта пайдаланылатын жерлерді қоспағанда) салық төлейді. Қазақстанда мұндай салық құн өсімінен төленеді, яғни ол барлық сомаға емес, тек алынған пайдаға ғана есептеледі. ҚР резиденттері үшін мөлшерлеме 10%-ға тең.

Салық қалай есептеледі?

Мүлік иесі-жеке тұлға соманы есептемейді – Қазақстанда мүлік салығының мөлшерін салық органынан білуге болады. Салық қызметінің мамандары соманы есепті жылдан кейінгі жылдың 1 шілдесіне дейін есептейді (яғни 2024 жылы 2023 жыл үшін салық төлеу қажет болады).

Салықты есептеу үшін ҚР-дағы жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық мөлшерлемесін және осы мүліктің құнын ескеретін формула пайдаланылады. Мүліктің бағасын ғана анықтау үшін басқа формула қолданылады. Оның көмегімен тұрғын үйдің м2 негізгі құны (ол әр өңірде ерекшеленеді), тұрғын үй объектісінің алаңы, тозу коэффициенті және аймақтарға бөлу есептеледі.

Қазақстандықтар 2024 жылы Қазақстанда бір бөлмелі пәтерге қандай салық төлейтінін мысалға алайық. Жеке тұлғаның меншігінде бір бөлмелі пәтер бар делік. Объектінің ауданы 34 м2 құрайды. Ол 1987 жылы Алматы қаласы, Ақсай-4 ықшам ауданында салынған бес қабатты үйдің 4-ші қабатында орналасқан.

Алдымен объектінің құны есептеледі. Бұл үшін келесі көрсеткіштер көбейтіледі:

• Алматыдағы шаршы метрдің негізгі бағасы – 60 мың теңге.
• Объектінің ауданы – 34 м2.
• Физикалық тозу. Біздің мысалымыздағы үйге 37 жыл, яғни физикалық тозу 37%-ға жетеді (пайдаланылған әрбір жылына 1%-дан).
• Функционалдық тозу. 4-ші қабат үшін (ол бірінші және соңғы қабат емес) пәтер 1 коэффициент алады. Тағы 1 коэффициентті тұрғын үй бұрыштық үй болмағаны үшін алады. Үй панельді болғандықтан және онда барлық қажетті коммуникация бар болғандықтан тағы 1 коэффициенттен алады. Қорытынды функционалдық тозу коэффициентін алу үшін алынған сандарды көбейтеміз: бір сандарын көбейткендіктен, қорытындысында 1 аламыз.
• Аймақтарға бөлу коэффициенті. Алматы үшін (Ақсай-4 ықшам ауданы үшін) бұл коэффициент 1,46 құрайды.
• АЕК-тің өзгеруі. 2023 жылы 1 АЕК 3 450 теңгені құрады, ал 2024 жылы 3 692 теңге болды, яғни 1,07 есе өзгерді (3 692-ні 3 450-ге бөлу қажет).

Коэффициенттер (қабат, аймақтарға бөлу, коммуникация және т.б. үшін) дайын кестеде жинақталған, ол ҚР Салық кодексінде қамтылған (529-бап).

Алынған сандар мен коэффициенттерді көбейтеміз. Нәтижесі – 1 179 148,56 теңге.

Алынған сома 2 миллион теңгеден аз, сондықтан Қазақстандағы мүлікке салық мөлшерлемесі 0,05%-ға тең болады. Енді мүлік иесінің қанша салық төлейтінін анықтауға болады. 1 179 148,56 теңгені 0,05%-ға көбейтіп, 589,57 теңге аламыз.

Жер салығы да осындай жолмен есептеледі. Оны есептеген кезде, ҚР-дағы жер салығының негізгі мөлшерлемесі, учаскенің орналасуы, алаңы, құрылыстардың болуы және т.б. ескеріледі.

Кімге салық төлеудің қажеті жоқ?

2024 жылы Қазақстанда жер салығы мен жылжымайтын мүлік салығы жеке тұлғалардың келесі санаттарына қатысты қолданылмайды: Кеңес Одағының Батырлары; Социалистік Еңбек Ерлері; мемлекеттік атақтар мен наградаларға ие болған адамдар; ҰОС ардагерлері. Сондай-ақ салық төлеуден келесі тұлғалар босатылады:

• Жетім балалар, сондай-ақ ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар. Олар 18 жасқа дейін салық төлемейді.
• Мүгедектігі бар баланың немесе мүгедектігі бар тұлғаның ата-анасының бірі.
• «Батыр ана» атағына ие көпбалалы аналар.

Кейбір кәсіпкерлер де салық төлемейді. Салық ЖК кәсіпкерлік қызметінде пайдаланылатын жылжымайтын мүлікке иелік ететін осындай ЖК-ге қатысты қолданылмайды.

Әр санаттың өз жеңілдіктері бар. Мысалы, КСРО батырлары жоғарыда көрсетілген формула бойынша есептелген объектінің құнын 1000 АЕК-ке, ал мүгедектігі бар адамдар – 1500 АЕК шегінде азайтуға құқылы.

Төлем қашан жасалады?

Жоғарыда атап өткеніміздей, салық органдары салықты есепті жылдан кейінгі жылдың 1 шілдесіне дейін есептейді. Төлем есепті жылдан кейінгі жылдың 1 қазанына дейін жүргізіледі, яғни 2024 жылғы 1 қазанда 2023 жыл үшін мүлік салығы төленеді.

Қазақстанда ұйымдардың мүлкіне салынатын салық ағымдағы (аванстық) төлемдердің есебіне сәйкес, жылына 4 рет, яғни тоқсанына 1 рет – ағымдағы жылдың 25 ақпанына, 25 мамырына, 25 тамызына және 25 қарашасына дейін төленетінін ескеру қажет. Заңды тұлғалар есептеулер мен декларацияларды салық органдарына өз бетінше тапсырады.

Уақтылы төлемеу немесе мүлде төлемеу санкцияларға әкеледі. Жеке тұлғалар үшін бұл төлемді мерзімінен кешіктіргені үшін есепке жазылған өсімпұл немесе тіпті елден кетуге тыйым салу, ал заңды тұлғалар үшін ағымдағы төлемдер есеп-қисабын немесе декларацияны ұсынбағаны немесе уақытылы ұсынбағаны үшін айыппұл болуы мүмкін.

Қазақстанда мүлік салығын қалай төлеу керек? 

Салық қызметінде есептелген сома коммуналдық қызмет ақысын төлеу түбіртегінде көрсетіледі. Оны электрондық үкімет порталында, Egov.kz порталында немесе банк қосымшаларында нақтылауға болады.

Жеке тұлғаларға төлемді банктердің қосымшасы арқылы, мысалы, ЦентрКредит Банкінің bcc.kz функционалдық мобильді қосымшасы арқылы жүргізу ыңғайлы. Онлайн-операциялардың басқа да нұсқалары бар, мысалы, Мемлекеттік кірістер комитетінің сайты арқылы немесе Egov.kz порталында. Төлемдер банк кассалары арқылы немесе «Қазпошта» бөлімшелерінде қабылданады.

Қазақстанда заңды тұлғаларға коммерциялық жылжымайтын мүлік салығын интернет-банкинг немесе корпоративтік клиенттерге арналған мобильді қосымша арқылы өз шотынан деректемелер бойынша төлеу оңай.

Мүлік салығын төлеген кезде алынған ақша жергілікті бюджетке түседі және мемлекетке өзінің негізгі функцияларын орындауға: азаматтарға әлеуметтік қолдауды қамтамасыз етуге, білім беру және денсаулық сақтау жүйесінің жұмысына жағдай жасауға, елді мекендерді абаттандыруға мүмкіндік береді.