Қазақстандағы «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы

2018 жылдан бастап ҚР-да «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы іске асырылуда. Ал 2023 жылы оған түзетулердің бесінші пакеті енгізілді, ол үкіметтің бизнес-қоғамдастықпен тығыз өзара іс-қимылының нәтижесі болды.

Бағдарлама – елдің жаңа сыртқы экономикалық жағдайларға бейімделуінің айғағы. Шетелдік тауарларды сатып алудың орнына үкімет жергілікті бизнесті дамыту және отандық өнім өндіру үшін жағдай жасауға ден қойды. Осы мақсатта 600 миллиард теңге бөлінді. Айтпақшы, бағдарлама алдына үлкен міндеттер қояды: импорт үлесін 15% -ға төмендету және өз өнімін шығаруды 20%-ға ұлғайту.

«Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы «Самұрық-Қазына» инвестициялық қорының қолдауымен іске асырылуда.

«Қарапайым заттар экономикасы» деген не?

«Қарапайым заттар экономикасы» - бұл кәсіпкерлерге өз ісін дамыту үшін жеңілдікті кредит алуға мүмкіндік беретін мемлекеттік бағдарлама. Іс жүзінде, бағдарлама бірден екі міндетті қамтиды:

• кәсіпкерлік қызметті ынталандырады және сол арқылы экономиканы қолдайды;

• импортты алмастыру саясатын белсенді түрде іске асырады.

Жоба кез келген тауарлар мен қызметтерге емес, қазақстандықтардың күнделікті сұранысына ие, бірақ жаһандық ауқымда қаржыландыруды қажет етпейтін тауарларға ғана қатысты. Бұл тауарлар мен қызметтер «қарапайым заттар» деген шартты ұғыммен біріктірілген. «Қарапайым заттар экономикасы» аясындағы тауарлар тізіміне киім мен аяқ киім, азық-түлік, құрылыс материалдары кіреді.

Бұл топқа әлеуметтік нысандар - мектептер, балабақшалар және т.б. сияқты маңызды қызметтер де кіреді.

Жеңілдікті кредитті кім ала алады?

Жеңiлдiктi кредит беруге әртүрлi ауқымдағы компаниялар - басым салаларда (өнiм өндiру, өнеркәсiп тауарлары, ауыл шаруашылығы өнiмдерi және т.б.) жұмыс iстейтiн шағын да, iрi де бизнес үмiт арта алады. Алайда компания белгілі бір талаптарға сәйкес келуі тиіс:

• Шағын бизнес. Жеңілдікті кредитті 100-ден кем қызметкер жұмыс істейтін ұйымдар ала алады. Мұндай компанияның бір жылдағы орташа табысы 300 мың АЕК-тен аспауы тиіс (2024 жылы бұл 1,107 млрд теңгеге тең).

• Орта бизнес. Үміткер компаниялардың штатында 250-ден аспайтын қызметкер болуы мүмкін. Олардың жылдық орташа табысы 3 миллион АЕК-тен (11,076 млрд теңге) аспайды.

• Ірі бизнес. Жобаға жылына орташа табысы 3 млн АЕК-тен асатын 250-ден астам жұмыскері бар кәсіпорындар қатыса алады.

Кредит беру шарттары қандай?

Бағдарлама бірден екі бағыт бойынша жұмыс істейді. Біріншіден, кәсіпкерлер ең төменгі мөлшерлемемен кредит рәсімдей алады. Екіншіден, оларға субсидиялау ұсынылады. Басқаша айтқанда, бизнесмен сыйақының бір бөлігін өз бетінше өтейді, ал екіншісін, төленген сомаға тең соманы ол үшін мемлекет төлейді.

Нақты мысал келтірейік. Мәселен, көптеген банктер бизнеске 21,25% мөлшерлемемен кредит беруді ұсынады. Оның 13,25% -ын мемлекет өтейді, ал қалған 8% -ын кәсіпкердің өзі өтейді.

Қарыз қаражатын неге жұмсауға болады?

Қарыз қаражаты бизнестің алдында тұрған міндеттерді тиімді шешуге мүмкіндік береді. Мәселен, кәсіпкер:

• Ақшаны жаңғыртуға, жылжымайтын мүлік немесе жабдықтар сатып алуға, бизнесті кеңейтуге инвестициялау.
• Айналым қаражатын толықтыру, яғни шикізат сатып алу, жеткізушілермен және қызметкерлермен есеп айырысу, салықты төлеу немесе цехты жалға алу.
• Жаңартылатын кредит желісі жағдайында айналым қаражатын толықтыру. Яғни, қарызды өтегеннен кейін кәсіпкер кредитті қайта рәсімдей алады.

Кредит қандай шарттармен беріледі?

Қаржыландырудың жоғарғы лимиті 5 миллиард теңгеден аспауы тиіс, бұл ретте қаржыландыру сомасы Қарыз алушының қажеттілігіне және банктің оның төлем қабілеттілігін талдауына сүйене отырып айқындалады.

Сыйақы мөлшерлемесі бірнеше бөліктерден тұрады: бұл Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген базалық мөлшерлеме + 4,5%. Жоғарыда айтылғандай, кәсіпкер мұндай схема бойынша тек 8% сыйақы төлейді, ал 13,25% сыйақыны мемлекет төлейді.

Субсидиялау 5 жылға есептелген (егер кредит инвестициялық мақсаттарға бағытталса). Ал айналым қаражатын толықтыруға кредит беру кезінде - 3 жылдан аспайды.

Кредит алушыға қандай талаптар қойылады?

Базалық және қосымша талаптарды бөліп көрсетеді.

Негізгі талап бір: кредит қаражатын пайдаланған екі жыл ішінде бизнесмен бизнестің экономикалық көрсеткіштерін жақсартуы тиіс: табысты 10%-ға ұлғайту, сондай-ақ мамандардың жалақысын арттыру немесе қызметкерлер штатын кеңейту қажет.

Сондай-ақ 6 қосымша талап бар:

• кәсіпкерде шығыстар мен табыстар бойынша нақты болжамдары бар бизнес-жоспар болуы тиіс.
• кәсіпкер өз қаражатының кемінде 20%-ын іске салуы тиіс.
• компанияның жалақы бойынша да, салық бойынша да қарызы жоқ.
• 90 күннен асатын кредит бойынша мерзімі өткен төлемдері жоқ.
• кәсіпкер соңғы жыл ішінде кредитті қайта құрылымдаудан өткен жоқ.
• кепіл қарыз қаражаты сомасының 100%-ына тең. Егер кәсіпкерде мұндай сома болмаса, ол кепілдік алу мақсатында «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қорына өтініш білдіре алады. (бұл жағдайда кредит сомасы 1 миллиард теңгеден аспауы тиіс).

Субсидия алу кезеңдері

1-қадам. Кәсіпкер банкке өтінім береді.

2-қадам. Банк кәсіпкерге жеңілдікті кредит беруге дайын екенін растайтын жазбаша жауап жолдайды.

3-қадам. Бизнесмен өтінімді «Даму» қорына жібереді. Онлайн режимда екі тәсілмен орындалады - Қордың ресми сайты арқылы немесе Egov.kz электрондық үкімет порталы арқылы.

4-қадам. Қор шешім қабылдағанға дейін күту керек.

5-қадам. Оң шешім қабылданған жағдайда кәсіпкер Қормен де, банкпен де шарт жасасады.

Субсидиялауға кім үміттене алмайды?

Жеңілдікті кредит беруге үміткерлер:

• Акцизделетін тауарлар өндіретін кәсіпкерлер. Ерекшелік - құрамында спирті бар медициналық мақсаттағы тауарлар.
• Кредит бойынша борышы 90 күндік мерзімнен асқан бизнесмендер.
• Кредит ресімделетін банкпен ерекше қатынастармен байланысты тұлғалар.
• Мемлекет акцияларының кемінде 50%-ын иеленетін компаниялар, сондай-ақ кредиттік тарихы бұзылған компаниялар.

«Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы - бұл бизнесті дамыту үшін тамаша мүмкіндік. Алайда, кәсіпкерлер бұл жоба қаражатты мақсатты жұмсауды ғана көздейтінін есте сақтауы керек. Бұл кредит ақшасын бизнес-жоспарда көрсетілген тармақтарға ғана жұмсауға болады деген сөз. Оның үстіне барлық шығын жүкқұжаттармен және чектермен расталуы тиіс – бұл тексеру үшін маңызды. Егер бизнесмен ақшаны тиісінше пайдаланбаса, субсидия жойылады. Ал кәсіпкер мемлекетке шығындарын өтеуге тура келеді.