2023 жылы Қазақстанда тасымалдау үшін ТІЖ: бұл не және шығару ережесі қандай?

Тауарларды ел аумағы арқылы өткізу көптеген құжаттамаларды рәсімдеуді көздейді. Тауарлардың кейбір топтарына құжат айналымын жеңілдету үшін 2020 жылы Қазақстанда ТІЖ сияқты құжат енгізілді. Ол сондай-ақ салықтық және кедендік әкімшілендіру рәсімдерін жеңілдетуге мүмкіндік береді.

Аббревиатураның транскрипциясы қарапайым: тауарларға ілеспе жүкқұжат. Бұл не және инновация бухгалтерлік есепті қалай жеңілдетеді? ТІЖ қалай жазылады және бұл құжатты кім жіберуі керек?

Жүкқұжаттың ерекшеліктері

ТІЖ ҚР Қаржы министрлігі бекіткен тауарлардың белгілі бір тізбесіне ғана ресімделеді. Қазақстандағы жүкқұжаттың тағы бір ерекшелігі – ол тек онлайн, ЭШФ АЖ – электрондық шот-фактуралардың ақпараттық жүйесі арқылы жасалады.

Құжат ел ішіндегі тауар айналымын барынша ашық көрсетеді: бақылаушы органдар өнімді ҚР-ға әкелу сәтінен бастап тұтынушының сатып алуына дейінгі кез келген кезеңде бақылай алады. Бұл мемлекет экономикасының дамуы үшін маңызды, өйткені ол көлеңкелі айналымды тоқтатуға көмектеседі.

Сонымен қатар, ТІЖ – кеден үшін негізгі құжаттардың бірі. Егер жүкқұжат дұрыс ресімделмесе, кеден қызметі өнімді кідіртуге, тасымалдаушыға айыппұл салуға құқылы.

ТІЖ қандай тауарлармен бірге жүруі керек?

Ілеспе құжаттар үш жағдайда дайындалады:

• ЕАЭО елдерінен әкелінеді немесе осы елдерге әкетіледі.
• акцизделетін немесе таңбаланатын санатқа жатады.
• алып қою тізімінде болады.

Атап айтқанда, егер сіз биоотын, кейбір мұнай өнімдері (соның ішінде бензин, дизель, мазут), мұздатқыштар, тоңазытқыштар сияқты тауарлармен жұмыс жасасаңыз, ТІЖ дайындамай жасай алмайсыз. Бұдан басқа, ҚР-да ТІЖ міндетті түрде алкоголь өніміне ресімделеді.

Құжатты кім жасайды? 

Сатушы да, сатып алушы да ТІЖ жазып бере алады – олардың қайсысы Қазақстан аумағында жұмыс істейтініне байланысты. Егер бұл импорт болса (тауар елге әкелінсе),  құжаттармен сатып алушы айналысады. Егер бұл экспорт (өнім елден әкетіледі) болса, онда 2023 жылы ТІЖ шығару жөніндегі міндеттер сатушының мойнына артылады.

Құжатты қашан дайындау керек?

ТІЖ шығару мерзімдері тұрғысынан бәрі өте қатал. Нақты мерзімдер жағдайға байланысты:

• өнім Қазақстан бойынша тасымалданады – құжат жөнелтілгеннен кейін бірден ресімделеді.
• өнім ЕАЭО мүшесі емес елден әкелінеді – ресімдеуге өнім сатылымға шығарылған күннен кейінгі күннен кешіктірмей кіріседі.
• өнім ЕАЭО-ға мүше елден әкелінеді – ТІЖ тауар ҚР шекарасынан өткен сәтке дейін кемінде бір тәулік бұрын дайындалады.
• өнімдер экспортталады – жүкқұжатты жүк қозғалысы басталғанға дейін дайындау керек.

Қазақстанда ТІЖ-ді қалай рәсімдеуге және оны растауға болады?

Жоғарыда айтылғандай, барлық процедура ЭШФ АЖ арқылы онлайн режимінде орындалады – толтыру "Виртуалды қойма" модулінде жүзеге асырылады. Қазақстанда ТІЖ дайындау бланкісінің үлгісін табуға, тіпті егер сізге қағаз тасығышта үлгі қажет болса, оны тақырыптық ресурстарда қиындықсыз жүктеп алуға болады. Сол жерде ресімдеу ережелерін нақтылай аласыз. Сонымен қатар, сіз Мемлекеттік кірістер комитетінің ресми сайтында  толығырақ оқи аласыз.

Порталда қайтарылатын ТІЖ-ні қалай жасауға болады? Бұл соншалықты қиын емес.

Құжатты екі тілде – орыс немесе қазақ тілінде толтыруға болады. Оған міндетті түрде ЭЦҚ қол қойылады.

Әдепкі бойынша жүкқұжаттың "валютасы"  теңге болып табылады. Алайда ерекшеліктер бар:

• Тараптар арасында өнімді бөлу туралы келісім жасалған.
• Экспорт 0% мөлшерлеме бойынша ҚҚС-пен жүзеге асырылады.
• Тауарлардың айналымы 0% ҚҚС кезінде жүзеге асырылады.

Егер импорттық мәмілелер туралы айтатын болсақ, онда валюта әртүрлі болуы мүмкін: теңге немесе құжаттамада көрсетілген валюта.

Соңғы кезең – растау үшін ТІЖ -ны алушыға жіберу.  2023 жылы ҚР-ға тауарларды импорттау кезінде алушының растау үшін нақты мерзімі бар: бұл құжат ресімделген сәттен бастап 20 күнді құрайды. Алушы алынған форманы растап қана қоймай, оны қабылдамай тастай алатындығын ескеру қажет.

Айтпақшы, ТІЖ қай кезде қабылданбайды? Ең көп таралған себебі – деректердің дұрыс болмауы (мысалы,  шекара пункті дұрыс көрсетілмеген). Ауытқудың нақты себебін Мемлекеттік кірістер комитетінен білуге болады.

Барлығына ТІЖ растау қажет пе? Егер ТІЖ жеке тұлғалар үшін (ЖК емес) жасалса, растауды болдырмауға болады. Сондай-ақ тауарларды экспорттау кезінде сатып алушылар нысанды растамауы тиіс (бұл жағдайда сатып алушы-шетелдіктің қазақ ақпараттық жүйесіне рұқсаты жоқ).

Егер жүкқұжатта қате жіберілсе не істеу керек?

Егер тексеру кезінде ресімделген құжатта дұрыс емес мәліметтер көрсетілгені немесе қате жіберілгені анықталса, жүкқұжатты кері қайтарып алуға болады. Бұл ретте түзетілген ТІЖ үзіндісінің нақты мерзімі бар: құжаттың күшін жоюға оны ресімдеген сәттен бастап сізде 5 күн болады. ТІЖ кері қайтарып алу тек жеткізушіге (экспорт кезінде) немесе сатып алушыға (импорт кезінде) қолжетімді екенін ескеріңіз.

Түзетілген ТІЖ-ді импорттауға қалай жазып беруге болады? Бәрі өте қарапайым: жаңа жүкқұжатты ресімдеп, оны жіберу керек.

Ал импортқа расталған ТІЖ-ді қалай түзетуге болады? Оны қайтарып алуға бола ма? Кешіріңіз, егер алушы құжатты растаған болса, оны жою мүмкін емес.

Рәсімдеудегі қателіктер немесе мерзімнің бұзылуы қандай қауіп төндіреді?

Алушы ТІЖ-ді уақытылы растамағаны үшін, жөнелтуші жасаған құжаттағы қателіктер үшін айыппұл көзделген. Өзге де бұзушылықтар үшін, соның ішінде құжатты мүлде бермегені үшін айыппұл алуға болады.

Айыппұлдың ең жоғары мөлшері - 400 АЕК. Сонымен қатар, компания тауарды немесе оны сатудан түскен түсімді тәркілейді. Сома үш факторға байланысты: бұзушылық түрі, бастапқы немесе қайталама бұзушылық, бизнес ауқымы (шағын, орта немесе ірі бизнес). Мысалы, кішігірім сауда нүктесі ТІЖ уақытылы жөнелтпегені үшін 5 АЕК мөлшерінде айыппұл алады (егер компания осы бұзушылықты қайталап жасаса, айыппұл екі есе өседі). Ал егер ірі бизнес жүкқұжатты екінші рет ресімдемесе, онда оған «ең жоғары» - 400 АЕК қаупі төнеді.

ТІЖ жаңа жүйе: бар болғаны 3 жылдан бері пайдаланылады. Әрине, ол белсенді түрде жетілдірілуде. Бұл ел экономикасын дамыту үшін перспектива құрып қана қоймай, бизнесті жүргізу үшін қолайлы жағдайлар жасауға мүмкіндік береді.