Теңгенің 1 АҚШ долларына қатысты айырбас бағамының динамикасы

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің (бұдан әрі – ҰБ) деректеріне сәйкес, 2025 жылғы 17 наурыздағы жай-күйі бойынша айырбас бағамы 1 АҚШ доллары үшін 505,2 теңге болды. Жылдық мәнде (2024 жылғы 17 наурызбен салыстырғанда) бағам 56,6 теңгеге немесе 12,6%-ға әлсіреді. Айлық мәнде (2025 жылғы 17 ақпанмен салыстырғанда) бағам 9,9 теңгеге немесе 2,0%-ға әлсіреді.

1-кесте. USD/KZT орташа айлық айырбас бағамының динамикасы

2025 жылғы қаңтар айының басында (яғни 1 қаңтардағы жай-күйі бойынша) ресми бағам 1 АҚШ доллары үшін 525,11 теңге деңгейінде болды. Осы жылдың алғашқы екі аптасында ұлттық валюта біртіндеп әлсіреп, 2025 жылғы 15 қаңтарда 1 АҚШ доллары үшін 530,24 теңге деңгейінде шарықтау шегіне жетті. Бағам өсіміне сыртқы факторлар, оның ішінде әлемдік нарықтағы энергия тасымалдаушылар бағасының құбылмалылығы, сондай-ақ ішкі факторлар – ақша-кредит саясатының ерекшеліктері мен кейбір экономикалық агенттердің шетел валютасына маусымдық сұранысының артуы әсер етті.

Алайда 2025 жылғы қаңтардың соңына қарай және ақпан айының басында теңге бағамының нығаюы байқалды, ол біртіндеп бір доллар үшін 530 теңге деңгейінен 510–520 теңге аралығына дейін төмендеді. Мәселен, 25 қаңтарда бағам 517,84 теңге болса, 8 ақпанда 511,18 теңгеге дейін төмендеді. Ең айқын нығаю ақпанның екінші жартысында тіркелді, бұл кезде бағам 495 теңге шамасына дейін жетіп, қаңтардағы ең жоғары көрсеткіштермен салыстырғанда айтарлықтай төмендеді. 2025 жылғы 15 ақпандағы жай-күйі бойынша ресми бағам бір доллар үшін 495,28 теңгеге тең болып, кейінгі күндері 495–505 теңге аралығында ауытқыды. Теңгенің мұндай нығаюына ақша-кредит саясатының белсенді жүргізілуі ықпал етті. Бұл саясат инфляциялық болжалды төмендетуге және валюта нарығына спекулятивті қысымды азайтуға бағытталған болатын. Сонымен қатар осы кезеңде экспорттық кірістің қалыпты өсуі мен импорттық шығынның аздап төмендеуі шетел валютасының ұсынысын арттырып, нарыққа қатысушылардың ұлттық валютаға деген сенімін күшейтті.

2-кесте. 2021 жылғы қаңтардан 2025 жылғы қаңтарға дейінгі сыртқы сауда қатынастары нәтижелерінің динамикасы

Теңге бағамының АҚШ долларына қатысты ауытқуының себептері кешенді сипатқа ие. Бір жағынан, бағамға ішкі макроэкономикалық факторлар, соның ішінде инфляция деңгейі, негізгі мөлшерлеме және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің шаралары әсер етті. ҰБ жылдың басында қаржы нарығының тұрақтылығын қамтамасыз етуге және бағамның күрт өзгеруіне жол бермеуге баса назар аударды. Екінші жағынан, әлемдік экономика мен мұнай бағасының өзгеруі сияқты сыртқы факторлар да маңызды рөл атқарды. Қазақстан шикізат тауарларының ірі экспорттаушысы болғандықтан, энергия тасымалдаушылар бағасының жоғарылауы немесе төмендеуі шетел валютасына сұраныс пен ұсыныстың теңгерімін айқындай отырып, валюта нарығына тікелей әсер етуі мүмкін. Сонымен қатар қаржы нарығындағы жаһандық белгісіздіктің сақталуы, дамушы елдердің нарықтарына халықаралық инвесторлардың қызығушылығының құбылмалылығы және геосаяси оқиғалар да айырбас бағамына қосымша қысым көрсетуі мүмкін.

 1-кесте. 2025 жылға арналған айырбастау бағамының болжамы

Дереккөз: ҰБ деректері, BCC Invest талдауы

Қазіргі динамика 2025 жылғы қаңтар айында пессимистік сценарийдің факторлары басым болғанын, ал ақпан айынан бастап оптимистік сценарийдің факторлары іске асырылғанын көрсетеді. Нәтижесінде қазіргі уақытта орташа жылдық айырбас бағамы 1 АҚШ доллары үшін 509,5 теңге деңгейінде қалыптасты. Бұл оптимистік сценарийдің 1 АҚШ доллары үшін 511,2 теңге деңгейіндегі болжамды мәніне жақын.

Барлық басқа жағдайлар өзгеріссіз қалса, сәуір айында қолайлы үрдістер сақталып, айырбас бағамы салыстырмалы түрде тұрақты деңгейде болады деп болжанып отыр.