Қазақстанның ЕЭО аясындағы саудасы: ерекшеліктері мен өзгешеліктері

Қазақстан Республикасы – ЕЭО құрылған бірінші күннен бастап Еуразиялық экономикалық одақтың мүшесі. Одаққа мүше басқа елдер сауда байланыстары үшін басым бағыттар ретінде қарастырылады. ЕЭО туралы шарттың Одақ аумағында тауарлардың, жұмыс күші мен қызметтердің еркін қозғалысын, экономиканың сан түрлі салаларындағы бірыңғай саясатты қамтамасыз етуі де экономикалық ықпалдастыққа септігін тигізеді. Кеден арқылы тауар қозғалысын үйлестіру үшін ЕЭО Кеден одағы құрылды. Одақтың аясында қатысушы елдер тауар экспорттаған кезде ҚҚС нөлдік мөлшерлемесі қолданылады.

2024 жылғы Қазақстан мен ЕЭО экспорты мен импорты 

2023 жылғы статистика ҚР-дан ЕЭО елдеріне тауар экспорты 9,5 %-ға артып, 11 млрд долларға жеткенін көрсетеді. Импорт 9,3 %-ға төмендеді (жалпы сома – 17,5 млрд доллар). 2024 жылы бұл үрдіс жалғасуда.

Қазақстаннан ЕЭО-ға өнімнің мынадай үш тобы экспортталады:

1. Химия өнеркәсібінің өнімдері. Олар бүкіл экспорттық тауар айналымының 26,4 %-ын құрайды.
2. Жабдықтар, көлік құралдары. Бұлардың едәуір бөлігі білдек саудасына тиесілі. Жиынтығында бұл санат жалпы сауда көлемінің 25,5 %-ын құрайды.
3. Металдар, олардан жасалған өнімдер 17,3 %-ды құрайды. Ел жеңіл, ауыр, қара және түсті металдарды: алюминий, мыс, болат, шойын, қалайы экспорттайды.

Егер қазақстандық компания ЕЭО елдерімен өзара тауар мен қызмет саудасын жүргізуді жоспарласа, онда басқа бағыттарды да қарастырған жөн. Қазақстан пайдалы қазбалар мен минералды шикізатты (кен, мұнай, тас), сондай-ақ тамақ өнімдерін (ұн, жарма, май, кондитерлік өнімдер, табиғи шырындар, сүт өнімдері) экспорттайды.

Егер ЕЭО-дан Қазақстанға тауар импорты туралы айтсақ, металл жеткізуді атап өткен жөн, олар жалпы тауар айналымының 19,4 %-ын құрайды. Кәсіпкерлер ҚР-ға азық-түлік, жеңіл автомобиль, киім-кешек және дәрі-дәрмек әкеледі. Өнеркәсіптік жабдық импорттың маңызды бөлігіне айналды.

Қазақстанның ЕЭО-мен саудасының бизнеске несі тиімді?

ЕЭО елдері арасындағы еркін сауда туралы келісімнің арқасында қазақстандық компаниялардың жұмысы үшін қолайлы жағдайлар туды:

• Бірыңғай кедендік бақылау қағидаттары (бірдей баж, СЭҚ ТН кодтары және т.б.) есебінен кедендік процедуралар саны азаяды. Мысалы, кедендік декларацияларды тапсырудың және тасымалдауға рұқсат алудың қажеті жоқ.
• Тағы бір артықшылығы – үнемдеу. ЕЭО аясында сауда жүргізген кезде кеден брокерлерінің қызметіне ақы төлеу, уақытша сақтау қоймаларына және т.б. ақы төлеу қажет емес.
• Құжат саны азаяды. Құжаттардың заңды күші бірдей, сондықтан оларды бір мемлекетте ресімдеуге болады. Бұл, мысалы, сәйкестік сертификаттарына, малдәрігерлік бақылау сертификаттарына қатысты.
• ЕЭО-да бірыңғай көлік кеңістігі белгіленген. Бұл Қазақстан көлігінің жүктерді кедергісіз көшіре алатынын білдіреді. Мысалы, шекарада тауарды қайта тіркеудің немесе шамадан тыс жүктеудің қажеті жоқ. 
• ЕЭО аумағында бажсыз сауда жүргізіледі. Бұл кәсіпкерлердің бөлшек сауда дүкендерінде (Duty Free) тауарларды Одақ аумағынан кететін немесе оған келетін адамдарға сата алатынын, бірақ бұл ретте салық пен алымды (акцизді қоса алғанда) төлемеуге болатынын білдіреді. Қазақстанға тауарды бажсыз әкелу үшін шектеулер болады (мысалы, бір кәмелетке толған жолаушыға 3 литрден аспайтын алкоголь және 200-ден аспайтын шылым).

Мұның бәрі ЕЭО елдерінде сауданы дамытуды Қазақстан бизнесі үшін болашағы бар бағыттардың біріне айналдырады.

Қазақстан мен Ресей арасындағы сауда 

2023 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанның ЕЭО-мен сыртқы саудасы елдер бойынша былайша бөлінеді: тауар айналымының 91,1 %-ы – Ресейге, 5,5 %-ы – Қырғызстанға, 3,2 %-ы – Беларуське және тағы 0,2 %-ы Арменияға тиесілі. Бұл санкциялық қысым жағдайында да Қазақстанның Ресеймен сауда қатынастары 2024 жылы басым бағыт болып қала беретінін растайды.

Ресей мен Қазақстанның тауар айналымы бойынша импорттық және экспорттық мәмілелер жасалады. Импорт басым: егер экспорттық шарттар 9,7 млн долларға бағаланса, импорттық шарттар 16,1 млн доллардан асады. Екі елдің кәсіпкерлерін қандай тауарлар қызықтырады?

Қазақстаннан Ресейге кен мен илемделген болат көп экспортталады. Қазақстан кәсіпкерлері ресейлік әріптестеріне мырыш, көмір және табиғи газ, бағалы металдар концентраттарын жеткізеді.

Ресейден Қазақстанға ауыл шаруашылығы өнімдері (бидай, күнбағыс тұқымдары) және мұнай өнімдері көп импортталады. Сондай-ақ Қазақстан кәсіпкерлерін Ресейден жәндіктер мен арамшөптерді жою құралдарын, алтын, пластмасса сияқты тауарларды сатып алу қызықтырады.

Ресеймен тауар саудасымен айналысатын кәсіпкерлердің РФ-ның көптеген банкіне Қазақстанда санкция салынғанын ескергені жөн.

ЕЭО шегіндегі өзара және сыртқы сауда

Одақтың басқа елдерінің кәсіпкерлерімен сауда қатынастарын құрған кезде Қазақстан кәсіпкерлері өзара есеп айырысу валютасы мен қажетті құжаттарды ресімдеу туралы есте ұстауы керек.

ЕЭО елдері арасындағы саудадағы ұлттық валюталар үлесі 90 %-ға жетті. ЕЭО елдері үшінші елдермен сауда жасасқан кезде есеп айырысу валютасы АҚШ доллары болып қала береді.

Барлық қазақстандық банк Ресей рублімен жұмыс істейді, сондықтан төлем жасауда қиындық туындамайды. Өзара есеп айырысу жылдамдығы мәселесі әлі де өзекті. Дұрыс серіктес-банкті таңдау маңызды. ЦентрКредит Банкі СЭҚ аясында қызмет көрсетеді. Кешенді шешімнің артықшылықтарына келісімшарттарды онлайн тіркеу, валюталық бақылау, жеке менеджерді қолдау және демократиялық қызмет көрсету тарифтері жатады. Swift GPS Трекер жүйесі төлемдерді жедел өңдеуге жауап береді. ЦентрКредит Банкінің бизнес жүргізу тиімділігін арттыратын басқа да өнімдеріне де назар аударыңыз. Мәселен, контрагенттерді тегін тексеру сервисі жосықсыз кәсіпкерлермен ынтымақтастық орнатпауға, экономикалық тәуекелдерді барынша азайтуға мүмкіндік береді.

Қазақстанның ЕЭО-ның басқа елдерімен сыртқы саудасын жүргізген кезде салықты дұрыс төлеу қажеттігін есте ұстаңыз.

ҚР-ға Одақтың басқа мемлекеттерінен тауар импорттаған кезде 328.00 нысаны толтырылады және ЭШФ жазып беріледі. Бұл жағдайда ҚҚС 12 %-ды құрайды.

Қорларды шетке беруге арналған жүкқұжат және тауар-көлік жүкқұжаты ҚР-дан ЕЭО елдеріне экспортты растайтын құжаттар болады. Экспорт кезінде ҚҚС нөлдік мөлшерлемесі қолданылады, алайда кәсіпкер мұндай мөлшерлемені қолданудың заңдылығын құжатпен растауы керек.

Қазақстан үшін ЕЭО елдерімен өзара сауда дамудың басым бағыты болып қала береді. Соңғы жылдары экспорт үлесінің артып келе жатқаны Одақ елдері кәсіпкерлерінің Қазақстанның тауарларына деген қызығушылығын көрсетеді. Бұл ҚР кәсіпкерлері үшін жаңа мүмкіндіктерге жол ашады.