IPO в Казахстане в 2024 году: что это такое и зачем нужно?

2012 жылдан бастап Қазақстанда жеке тұлғалар мен компаниялар Халықтық ІРО-ға қатыса алады. 2024 жыл да тыс қалған жоқ: биржаға жаңа компаниялар шығып жатыр, бұл бизнес үшін де, жеке инвесторлар үшін де көп мүмкіндік ашады.

Қарапайым тілмен айтқанда, IPO дегеніміз не?

ІРО аббревиатурасы ағылшын тілінің Initial Public Offering сөзінен шыққан. ІРО-ның мәні қарапайым: биржада бағалы қағаздарын алғаш рет орналастыратын компаниялар инвесторлардың шектеусіз тобына акциялар ұсынады.

ІРО аясында акцияларды бастапқы жария орналастыру екі тарапқа да тиімді. Бизнес жария бола бастайды, яғни өзін танытып, инвестиция арқылы ауқымын кеңейтуі мүмкін. Ал инвесторлар инвестициядан табыс таба алады.

Инвесторлар «Халықтық IPO» бағдарламасы бойынша акцияларды сатып алудың қауіп-қатері аз екенін қалай түсінеді?

Біріншіден, биржаға қаржылық есептілігі ашық, ал корпоративтік басқару стандарттары жоғары болып келетін тұрақты ұлттық компаниялар ғана шығарылады. Бағдарламаға қатысатын барлық компания «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ құрамына кіреді.

Екіншіден, мемлекет негізгі акционер болып табылады, бұл басқа акционерлер үшін нарықтық тәуекелдерді барынша азайтады.

Үшіншіден, жария компаниялардың ерекшелігі оның қаржылық есептілігіне инвестордың қол жеткізе алуында (бұл деректер биржа сайтында ұсынылған). Бұл – экономика және қаржы саласында білімі бар инвесторлар үшін маңызды артықшылық.

ІРО-дан қалай табыс табуға болады?

Бағдарлама аясында пайда алудың кез келген басқа биржада табыс табудан еш айырмашылығы жоқ. Сіз келесі тәсілдермен табыс таба аласыз:

1. Дивиденд есебінен. Инвестор IPO акцияларын сатып алып, оларды инвестициялық портфелінде қалдырады. Бұл акцияларды шығарған компания өз пайдасының бір бөлігін инвесторға аударады, көбінесе төлем жылына бірнеше рет жасалады, алайда компания даму жоспарларына, нарықтың ағымдағы конъюнктурасына және басқа да факторларға байланысты өз қалауы бойынша шешеді
2. ІРО аясында бағалы қағаздар құнының ауытқуынан. Егер ІРО-ға қатысушы компания акцияларының бағасы қымбаттаса, бағалы қағаздар сатылып, айырмашылықтан пайда алынады. Көптеген инвесторлар табыс табудың осы тәсілін таңдайды, себебі бағдарламаға қатысушы компаниялардың акциялары тұрақты өсім көрсетеді. Мысалы, KEGOC-тың бір акциясы үшін 2014 жылы 505 теңге сұраса, 2024 жылы оның құны 1 440 теңгені құрады. Қазақстанда жергілікті белсенді сауда жасайтын компанияларға қатысты адал салық заңнамасы көзделген, акцияларды сатудан түсетін табыс салығы 0%-ды құрайды.

IPO-ға шыққан компаниялар

IPO-ға шыққан компаниялардың мысалдары әсерлі, себебі бизнес акциялар құнының барынша өсуін көрсетеді. Мысалы, IPO аясында «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ (2022) мұнай-газ компаниясының бағалы қағаздары бойынша капиталдандыру 5,1 триллион теңгеден асты. KAZATOMPROM (2018) атом компаниясының бағалы қағаздары құнының ең жоғары өсімі 383%-ға, ал KEGOC (2014) электр желілері операторынікі – 281%-ға жетті. KazTransOil (2012) мұнай құбыры компаниясының өсімі 121%-ды құрады.

Бұл ретте IPO бойынша акцияларды орналастыру бағасы айтарлықтай төмен. Мысалы, 2022 жылы «ҚазМұнайГаз» өзінің бағалы қағаздарын 8 406 теңгеден ұсынды. Бұл әртүрлі табыс деңгейіндегі адамдарға инвестициялық нарыққа шығуға мүмкіндік береді.

2023-2024 жылғы IPO-ға «Қазақстан темір жолы» темір жол операторы қатысады. 2024 жылы Air Astana әуетасымалдаушысы өз акцияларын акционерлерге ұсынады. Ал 2025 жылы IPO-ға QazaqGaz ұлттық газ компаниясының шығуы жоспарланып отыр.

Қазақстандағы кезекті IPO 2024 жылы шамамен бірінші тоқсанға жоспарланған.

2024 жылы IPO бағдарламасында қандай компаниялар ұсынылатыны, сауда-саттықты өткізу мерзімі туралы толық ақпаратты «Самұрық-Қазына» қорының сайтынан, сондай-ақ kase.kz  қор биржасының сайтынан және aix.kz.  электрондық биржаның сайтынан білуге болады. 

ІРО-ға қатысуға қандай талаптар қойылады?

Қазақстанның 18 жастан асқан кез келген азаматы инвестор бола алады. Бағдарламаға ҚР салық резиденттері де қатыса алады. Акцияларды сатып алу және сату үшін брокерлік шот ашып, оны толықтыру қажет. Содан кейін сізді қызықтыратын компанияның акцияларын таңдап, бағдарламаға қатысуға өтінім жіберу керек.

Бағдарлама бойынша бағалы қағаздармен банктік қосымшалар арқылы жұмыс істеген ыңғайлы, мысалы, «Инвестициялар» деген тиісті бөлім ЦентрКредит Банкінің BCC.KZ қосымшасында бар. Тек компанияны таңдап, «Өтінім беру» батырмасын басу жеткілікті.

Әрине, ІРО-ның да инвестициялаудың кез келген түрі сияқты өз тәуекелдері бар. Сондықтан қаражатты инвестициялау жөнінде шешім қабылдаған жандарға сарапшылар алтын ережелерді ұстануды ұсынады. Біріншіден, ақшаны түрлі компаниялардың акцияларына салу. Екіншіден, бір компанияның акцияларына ірі сомаларды инвестицияламау. Үшіншіден, инвестициялық жолдың ең басында инвестиция үшін капиталдың аз мөлшерін бөлу.