2024 жылы ҚР-дағы әлеуметтік аударымдар: бұл не және мөлшерлеменің мөлшері қандай?

Жұмыскерді еңбекке қабілетсіздік және өзге де тәуекелдер (асыраушысынан айырылу, жүктілік және босану, декрет) жағдайында қорғау үшін төлеуші, яғни ұйым ұдайы әлеуметтік аударымдар төлеп отыруы керек. Жұмыскер әлеуметтік төлемдерді дәл осы ақшадан алады.

2024 жылы Қазақстандағы барлық әлеуметтік аударымдар Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына (МӘСҚ) жіберіледі. Ол сақтандыру жағдайы басталған кезде мамандарға өтемақы төлейді.

ҚР-дағы әлеуметтік аударымдар төлеу тәртібі мен мөлшері «Әлеуметтік кодексте», сондай-ақ Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің 2020 жылғы бұйрығында белгіленген.

Әлеуметтік салықты кім үшін міндетті түрде төлеу керек? 

Заңнамаға сәйкес ҚР-да 2024 жылға әлеуметтік аударымды мынадай мамандар үшін төлеу керек:

• ұйымдардың жұмыскерлері.
• Жеке кәсіпкерлер. Оның ішінде 2024 жылы ҚР-да өзі үшін әлеуметтік аударымдарды шаруа немесе фермер қожалықтарында жұмыс істейтін ЖК төлеуі керек.
• Жеке практикамен йналысатын мамандар (медиаторлар, нотариустар, адвокаттар және т.б.).
• Бірыңғай жиынтық төлем(БЖТ) төлейтін жеке тұлғалар.
• Азаматтығы жоқ адамдар, Қазақстанда тұрақты тұратын және ел аумағында кіріс алатын шетелдік азаматтар. 
• Қандастар (оралмандар) – ҚР-ға басқа елдерден көшіп келген, ел аумағында тұрақты тұратын және осында жүзеге асыратын қызметінен кіріс алатын этникалық қазақтар.

Ал зейнетке шыққан, бірақ еңбек қызметін жалғастыратын жұмыскерлер жалақыдан әлеуметтік аударымдар төлемейді.

ҚР-да әлеуметтік аударымдарды қалай есептеу керек? 

Ол үшін 2024 жылы ҚР-дағы әлеуметтік аударымдар мөлшерлемесінің мөлшерін есепке алу керек. Сонымен, әлеуметтік аударымдар жалақының қанша пайызын құрайды?

Мөлшерлеме есептеу сомасының 3,5 %-ына тең. Мұндай мөлшерлеменің 2019 жылдан бері сақталып келе жатқанын айта кетейік. Алайда 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап оның мөлшері 5 %-ға арттырылады.

Аударымдар сомасының ең төменгі және ең жоғарғы шектері бар екеніне назар аударыңыз.

2024 жылы әлеуметтік аударымдарды есептеу объектісінің ең жоғарғы мөлшері – 7 ЕТЖ-ға дейін (2024 жылғы 1 қаңтардан бастап ЕТЖ көрсеткіші 85 000 теңгені құрады). Сонымен, 7 ЕТЖ – 595 000 теңге. Демек, төлемдер бойынша ең жоғарғы шек 20 825 теңгеден (595 000 × 3,5 %) аспауға тиіс.

Ал егер жалақы сомасы 1 ЕТЖ-ға да жетпесе, қорға қанша төлеу керек? Мұндай жағдайда 3,5 % ең төменгі жалақы мөлшерінен, яғни 85 000 теңгеден есептеледі. Демек, 2024 жылы әлеуметтік аударымдардың ең төменгі сомасы 2 975 теңгеге (85 000 × 3,5 %) тең.

Әлеуметтік аударымдар қандай сомадан есептеледі? 

Әлеуметтік аударымдарды есептемес бұрын есептеу объектісін анықтап алу керек. Ол маманның мәртебесіне байланысты:

• Сіз компанияда жалдамалы жұмыскерсіз.

Мұндай жағдайда сіз үшін аударымдарды жұмыс беруші төлейді. 3,5 % жалақыдан есептеледі.

• Сіз ЖК-сіз (фермерлер мен шаруаларды қоса алғанда) немесе жеке тәжірибесі бар мамансыз.

Бұл жағдайда кәсіпкерлер өздері үшін әлеуметтік жарналар төлейді. Сонымен қатар бизнесмен әлеуметтік төлемдерді қай сомадан аударатынын өзі белгілейді. Бірақ ең жоғарғы шектен (яғни 7 ЕТЖ) асыруға болмайтынын ескеріңіз.

Сондай-ақ жұмыссыз тұрып қалған айлар үшін әлеуметтік салықты төлемеуге болатынына назар аударыңыз. Бірақ егер оны сонда да төлеуді ұйғарсаңыз, онда есептеу объектісі 1 ЕТЖ болады.

Кірістердің әлеуметтік салық салынбайтын бірнеше санаты бар екенін ескеру маңызды. Бұлар – алимент, іссапар үшін төлемдер, бағалы қағаздар бойынша сыйақылар және т.б.

Әлеуметтік салық қашан төленеді? 

Әлеуметтік аударымдар ай сайын төленеді, сонымен қатар төлемді есепті айдан кейінгі айдың 25-іне дейін жүргізу керек. Мысалы, 25 қазанға дейін қыркүйек айына төлемдер жасалады. Айтпақшы, ақша аударған кезде ақшаны қай кезеңге (яғни біздің мысалымызда қыркүйекке) төлейтініңізді көрсетуді ұмытпаңыз. Сондай-ақ әлеуметтік аударымдарды төлеген кезде төлем деректемелерін, соның ішінде жеке шоттағы БЖК-ны мұқият тексеріңіз.

Егер төлем уақытылы жасалмаса, не болады? Әлеуметтік аударымдарды уақытылы төлемегені үшін өсімпұл көзделген: ол Ұлттық Банктің 1,25-ке көбейтілген базалық мөлшерлемесін (төлемді мерзімінен кешіктірген әрбір күн үшін) құрайды. Уақытылы төленбеген әлеуметтік аударымдар үшін өсімпұл төлеген кезде 017 ТМК (төлем мақсатының коды) пайдаланылады.

Егер жұмыс беруші мүлде ақша аудармаса, оның банктік шоттарына борыш өтелетін сәтке дейін тыйым салынуы мүмкін.

Егер ақша аударуды кешіктірсеңіз немесе толық емес соманы аударсаңыз, құзыретті органдар сізге хабарлама жібереді. Жіберуге 5 күн беріледі.

ҚР-дағы әлеуметтік аударымдар туралы ақпаратты қалай тексеру керек?

Электрондық үкімет порталында әлеуметтік аударымдардың жай-күйі, олардың қозғалысы туралы деректерді онлайн зерттеп, үзінді көшірме немесе анықтама алуға болады. Қызмет тегін көрсетіледі, бірақ біраз уақыт алады: әдетте құжаттарды берген сәттен бастап 10 күннен аспайды.

Сондай-ақ Егов арқылы қате төленген ақшаны қайтаруға болады.

Әлеуметтік аударымдарға кірістің аз пайызы бөлінеді, бұл ретте олар тәуекел туындаған жұмыскерді қорғай алады (мысалы, еңбекке қабілеттіліктен айырылуға әкелген ауру). Сондықтан әлеуметтік төлемдерді тұрақты және жауапты түрде төлеу – өз мамандарының қамын ойлайтын сенімді компанияның белгісі.