Тауарларды ел аумағы арқылы өткізу көптеген құжаттамаларды рәсімдеуді көздейді. Тауарлардың кейбір топтарына құжат айналымын жеңілдету үшін 2020 жылы Қазақстанда ТІЖ сияқты құжат енгізілді. Ол сондай-ақ салықтық және кедендік әкімшілендіру рәсімдерін жеңілдетуге мүмкіндік береді.

Аяқ нық тұру үшін жаңа бизнес көп еңбек етуі керек: корпоративтік сайт құру, маркетингтік стратегия әзірлеу және жарнамаға қаражат жұмсау. Бұл шаралар әлеуетті тапсырыс берушілерге сіздің компанияңыз туралы білуге мүмкіндік береді. Бірақ мұның басқа да жолы бар: ірі мемлекеттік немесе жеке тапсырыс берушіге тауар сату немесе қызмет көрсету. Бұл артық шығынсыз жылдам әрі тиімді ілгерілеуге кепілдік береді. Дәл осы себептен көптеген бизнесмендер Қазақстанда өз ісін тендерге қатысудан бастайды.

Қазақстан аумағында кәсіпкерлік қызметті заңды түрде жүзеге асыру үшін әр түрлі көлемдегі және мамандандырылған бизнес салық төлеуге тиіс. Мемлекет алған қаражат ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуден бастап мемлекеттік бағдарламаларды іске асыруға дейін (оның ішінде бизнесті қолдау бойынша) түрлі міндеттерді шешуге жұмсалады.

Қазақстанда бизнес үшін қандай салықтар бар? Компаниялар қанша салық төлейді және не үшін төлейді?

Бұл бизнестің беделіне үлкен соққы: кез келген төтенше жағдай мұқият тексеріліп, жұмыс берушінің кінәсі анықталған кезде,  қоғамдық наразылықты айтпағанда, оны үлкен айыппұлдар және сотта ұзақ уақыт бойы сот ісі күтеді. Ұйым қызметкерлерін жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандыру кәсіпкерді осындай проблемалардан қорғауға көмектеседі.

Заңды кәсіпкерлік қызметті жүргізу үшін заңды тұлғаға, оның ішінде ЖШС-ға банктік ағымдағы шот қажет. Ол көптеген қызметке қол жеткізуге мүмкіндік береді: сіз жеткізушілермен есеп айырыса аласыз, қызметкерлердің жалақысын есептей аласыз, өз шоттарыңыздың арасында ақша аударып, салық аудара аласыз және басқа да аударымдар жасай аласыз.

Көптеген адамдар қызмет көрсетеді немесе кейін сататын тауарлар шығарады, бірақ заңсыз жұмыс істейді. Олардың қызметін заңдастырудың бір жолы – өзін-өзі жұмыспен қамтуды ресімдеу. Мұндай формат фриланста жұмыс істейтін жеке тұлғалар үшін өзекті.

Қазақстанда өзін-өзі жұмыспен қамтуды қалай ресімдеуге болады? Қанша салық төлеу қажет? Қандай ерекшеліктерді есте сақтаған жөн?

Өзін-өзі жұмыспен қамту кім үшін қолайлы?

Өзін-өзі жұмыспен қамтуды ресімдеу үшін жеке тұлға бір мезгілде бірнеше параметрге сәйкес келуі тиіс:

• Ресми жұмысы болмау (жұмыс берушімен шарт негізінде).
• ЖК ретінде тіркелмеу.
• Жұмыссыздық бойынша еңбек биржасына есепке тұрмау.
• Жалдамалы қызметкерлерді жұмысқа қабылдамау.

Жоғарыда атап өтілгендей, өзін-өзі жұмыспен қамтығандар өз өндірісінің өнімдерін сатуы немесе қызмет көрсетуі мүмкін, алайда барлық салада емес.

Өзін-өзі жұмыспен қамту ауыл шаруашылығы өнімдерін өз бетіңізше өндіріп, сатқан жағдайда қолайлы болады. Бұл көкөніс немесе жеміс-жидек, жұмыртқа, сүт өнімдері немесе бал болуы мүмкін. Бірақ өз қолыңызбен жасалған басқа тауарларды сатуға тыйым салынады. Мысалы, сіз қолдан әшекейлер жасайсыз: оларды заңды түрде сату үшін ЖК ашу қажет.

Сондай-ақ өзін-өзі жұмыспен қамту репетиторлық немесе киім тігу саласында қызмет көрсететін мамандар үшін өзекті болып табылады. Бұдан басқа өзін-өзі жұмыспен қамтыған адам ретінде сіз күтуші болып жұмыс істей аласыз, түсіру немесе тиеу жұмыстарын орындай аласыз, техниканы немесе тұрғын үйді жөндей аласыз, жиһаз жинай аласыз.

Өзін-өзі жұмыспен қамтығандар үшін қолжетімді қызмет тізіміне тұрғын үй алаңын жалға беру де кіреді.

Маңызды жайт: өзін-өзі жұмыспен қамтыған азамат тек жеке тұлғаларға тауар сатып, тұрғын үйді жалға бере алады және қызмет көрсете алады.

Сіз кез келген сәтте мәртебеңізді тексеріп, шын мәнінде өзін-өзі жұмыспен қамтыған ретінде тіркелгеніңізге көз жеткізе аласыз. Ол үшін Egov.kz электрондық үкімет сайтына кіру қажет, барлық ақпарат жеке кабинетте қолжетімді. Айтпақшы, базада жұмыссыз ретінде тіркелмегенді тексеру үшін өзін-өзі жұмыспен қамтыған ретінде жұмысты бастауды жоспарлап отырғандарға да кіру қажет.

Өзін-өзі жұмыспен қамтудың күтпеген кедергілері

Басқа да ерекшеліктері бар:

1. Өз өндірісінің тауарларын сатуға және қызмет көрсетуге болады. Бірақ оны коммерциялық аумақта жасауға болмайды.

Мысалы, өсірілген алманы, қызанақты немесе картопты базарға немесе дүкенге апаруға болмайды, өзін-өзі жұмыспен қамтығандар оларды тек үйде сата алады. Сіз сатып алушылармен бейтарап аумақта, яғни бір көшеде кездесу туралы келісе аласыз, бірақ сату нүктесін белгілеуге болмайды.

Егер сіз үтік немесе ноутбук, киім жөндейтін болсаңыз, онда бұл қызметтерді үйде ғана көрсетуге болады, бұл кезде өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың өз шеберханасы немесе сауда орталықтарында қызмет көрсету нүктесі болуына тыйым салынады.

2. Жалға алушыларға баспананы жалға беруге болады, ал мүлікті болмайды.

Сіз өзіңіз тұрмайтын пәтерді (мысалы, мұрагерлікпен алынған пәтерді немесе инвестиция болып табылатын жылжымайтын мүлікті) жалдауды ұсына аласыз. Бірақ сіздің тұрмыстық техниканы немесе электр құралдарын жалға беру бойынша қызмет көрсетуге құқығыңыз жоқ.

3. Жеке практикаға жатпайтын қызметтерді ғана көрсетуге болады.

Өзін-өзі жұмыспен қамтыған адам адвокат, медиатор немесе нотариус бола алмайды. Осы салаларда жұмыс істеу үшін ЖК болуға тура келеді.

Сондай-ақ Қазақстанда өзін-өзі жұмыспен қамту ел азаматтары болып табылмайтын адамдарға ресімделмейтінін ескеріңіз. Бірақ бір ерекшелік бар: ереже Қазақстанға басқа мемлекеттерден қоныс аударған оралмандарға, этникалық қазақ репатрианттарға қатысты қолданылмайды.

Өзін-өзі жұмыспен қамтыған адам ретінде қалай тіркелуге болады?

Өзін-өзі жұмыспен қамтығандарға ерекше тіркеу процедурасынан өтіп, салық комитетіне есеп берудің қажеті жоқ. Өзін-өзі жұмыспен қамтыған адам ретінде жұмыс істеуді бастау үшін тек БЖТ (бұл бірыңғай жиынтық төлем) төлеген жөн. Бұл төлем айына бір рет төленеді, төленген айдың соңына дейін сіз ресми түрде жұмыс істей аласыз. Бірден бірнеше ай үшін БЖТ төлеуге болады, төлем форматын өзіңіз таңдайсыз.

Өзін-өзі жұмыспен қамтуды тоқтату үшін (мысалы, сіз кіріссіз қалдыңыз) жай ғана БЖТ төлеуді тоқтату қажет, жүйе сізді автоматты түрде есептен шығарады.

Бәрі барынша оңай әрі жылдам.

БЖТ нені қамтиды және төлем қалай жасалады?

Жиынтық төлем төрт төлемді біріктіретіндіктен осындай атауға ие болды:

1. Соманың 10% жеке табыс салығының шотына жіберіледі
2. 30% зейнетақы қорына тиесілі
3. 40% медициналық сақтандыруға жұмсалады
4. 20% әлеуметтік аударымдар құрайды

Бұл ретте сізге пайыздарды өзіңіз есептемейсіз: жеке тұлға төрт санат арасында автоматты түрде бөлінетін бір соманы аударады.

Өзін-өзі жұмыспен қамтыған зейнеткерлер ерекшелік болып табылады: олардың барлық аударымы тек бір санатқа – табыс салығына жұмсалады.

БЖТ сомасы мемлекет тарапынан белгіленген:

• Облыс орталықтары мен республикалық маңызы бар қалаларда тұратын өзін-өзі жұмыспен қамтығандар 1 АЕК төлейді. 2023 жылы бұл 3 450 теңгені құрайды.
• Басқа елді мекендердің тұрғындары екі есе аз – 0,5 АЕК, яғни 1 725 теңге төлейді.

БЖТ-ны кез келген ыңғайлы тәсілмен аударуға болады. Операциялар келесі арқылы қолжетімді:

• Екінші деңгейдегі банктер. Төлем қолма-қол ақшамен немесе касса арқылы карта бойынша жүргізіледі. Бұл кезде банкте шот ашу міндетті емес.
• Қазпошта және осындай транзакцияны жүргізуге болатын басқа да ұйымдар
• Банк қосымшалары. Ең ыңғайлы нұсқа – банк қосымшалары. Бұл қосымшаларда өзін-өзі жұмыспен қамтығандарға арналған төлемдер бөлімі қарастырылған, сондықтан алушының мәліметтерін енгізудің қажеті жоқ. Қосымша арқылы төлеудің тағы бір ыңғайлы опциясы бар: сіз басқа адам үшін БЖТ төлей аласыз, оның ЖСН көрсетсе болғаны.

Өзін-өзі жұмыспен қамтудың тартымдылығы неде?

Жұмысты заңдастырудың мұндай тәсілінің артықшылықтары көп:

1. Тегін медициналық көмек алуға болады, себебі сіз жеке кәсіпкерлермен және жалдамалы қызметкерлермен қатар мемлекеттік сақтандыру жүйесіне қатысасыз.
2. Зейнетақы жинақтары ұлғаяды.
3. Зейнетақы өтілі артады. Ол зейнеткерлікке шыққан кезде, төлемнің мөлшерін анықтайды. Мысалы, егер жұмысшының 10 жылдық еңбек өтілі болса, онда ол ең төменгі күнкөріс деңгейінен 54% зейнетақы алатын болады. Ал қосымша әр жыл сайын 10 жыл жұмыс істегеннен кейін төлемдер мөлшері 2%-ға артады. Зейнетақы ең төменгі күнкөріс деңгейіне жетуі үшін өтілі 33 жыл болуы тиіс.
4. Әлеуметтік көмек алуға болады. Мысалы, жұмысынан айырылған кезде берілетін жәрдемақы немесе бала асырап алған кезде берілетін көмек, бір жасқа дейінгі бала күтімі жөніндегі жәрдемақы алуға болады.

Кемшіліктері

Жүйенің жеңіләрі түсініктіболуы фрилансерлерді қызықтырады, бірақ оның кемшіліктері де бар. Ең бастысы, кіріске байланысы жоқ. Бір жағынан, бұл, әрине, жақсы: сіз кішігірім төлем жасайсыз, ал қалған ақшаны өз қалауыңызша жұмсайсыз. Бұл кезде сіз медициналық қызметтерді пайдалана аласыз және зейнетақы өтіліңізді «ұлғайтасыз». Бірақ өзін-өзі жұмыспен қамтығандар салық төлемейтіндіктен, зейнетақы негізгі, ал әлеуметтік төлемақы – ең төменгі болады. Бұл, әрине, бәріне бірдей жарамайды.

Сондай-ақ өзін-өзі жұмыспен қамтығандарға әдетте банктер үлкен кредит беруден бас тартатынын ескеру қажет, демек кредит берудің ең сұранысқа ие нұсқасы болып табылатын ипотекамен қиындықтар туындауы мүмкін.

Сарапшылардың пікірінше, өзін-өзі жұмыспен қамту фрилансты мысалы, университетте оқыған кезде қосымша жұмыс істеу мүмкіндігі ретінде қарастыратын мамандар үшін оңтайлы шешім болып табылады. Ауылшаруашылық өнімдерін өсірумен айналысатын және өзге тәсілмен жұмыс өтілін «жинай алмайтын» ауыл тұрғындарына да осындай жүйе лайықты болады.

Бір мезгілде ЖК және өзін-өзі жұмыспен қамтыған болу мүмкін бе?

Қазақстанда өзін-өзі жұмыспен қамтуды жеке кәсіпкерлікпен немесе жалдамалы жұмыспен ұштастыруға болмайды. ЖК және жалдау жеке тұлғаны өзін-өзі жұмыспен қамтыған ретінде ресімдеу шарттарына қайшы келеді.

ЦентрКредит банкінде ЖК ашу

Өзін-өзі жұмыспен қамту – бұл табыс табудың және бұл ретте өзін заңсыз кәсіпкерлік үшін жауапкершілікке тарту қаупінен арылтудың тәсілі. Жүйенің артықшылықтары арасында барынша жеңіләрі түсінікті болуын, күрделі әкімшілік процедураларды жүргізу және есептілікті дайындау қажеттілігінің жоқтығын атап өтуге болады. Өзін-өзі жұмыспен қамту медициналық қызметтерді тегін пайдалануға және еңбек өтілін «жинауға» мүмкіндік береді, алайда бұл бәріне бірдей қолайлы емес. Сондықтан қызметті бастамас бұрын ерекшеліктермен танысу маңызды.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік немесе қысқаша ЖШС – Қазақстан Республикасының аумағында заңды түрде бизнес жүргізуге мүмкіндік беретін кәсіпкерлік қызметтің түрі. ЖШС әртүрлі ауқымдағы бизнес үшін қолайлы – штаты 15 адамға дейінгі шағын компаниядан бастап 250 адамға дейін жұмыс істейтін ірі ұйымға дейін.

Алматыда немесе Қазақстанның басқа қалаларында ЖШС-ны сәтті ашу үшін оның көптеген қыр-сырын білу керек және біз бұл жөнінде осы мақалада айтып береміз.

Қазақстанда ЖШС-ны қалай тіркеуге болады?

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтайшысы ретінде бір ғана адам емес (ҚР азаматы немесе тұруға ықтиярхаты бар шетелдік немесе тұруға ықтиярхаты жоқ, бірақ бизнес-иммигрант визасы бар шетелдік), сондай-ақ бірыңғай бизнес-идеямен біріктірілген тұлғалар тобы (оның ішінде шетелдік азаматтар) бола алады. Бұл ретте ЖШС-ны тіркеу бірнеше кезеңді қамтитын болады.

Дайындық кезеңі

Ең бірінші қадам – заңды мекенжайды анықтау және болашақ бизнесіңіз үшін атау таңдау. ЖШС заңды мекенжайы құрылтайшының тұрғылықты жері бойынша, сондай-ақ жалға алынған немесе сатып алынған алаңда болуы мүмкін. Сіздің бизнесіңіздің атауы бірегей болуы және бұрыннан тіркелген компанияларды атауын қайталамауы маңызды. Сонымен қатар фирмаңызға атау беріп, тіркеген кезде, атауын қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде көрсету керек екенін ескеру қажет.

Одан кейін сіздің компанияңыздың қандай қызмет түрлерін жүзеге асыратынын түсініп, оларды ЭҚЖЖ бойынша жіктеген жөн.

Тағы бір маңызды қадам – бизнестің қаншалықты ауқымды болатынын анықтау. Сіз кішкентай компания немесе ірі кәсіпорын аша аласыз. Алдағы қызметтің ауқымы жарғылық капиталдың мөлшерін айқындайды. Нөл теңге – бұл тек микробизнеске арналған жарғылық капитал. Орта және ірі бизнеске жататын компаниялардың құрылтайшылары болашақ компанияның шотына кемінде 100 АЕК енгізуі қажет. 2023 жылы ақшалай есептегенде бұл 3 450 000 теңгеге тең.

Салық салудың қандай режимін таңдайтыныңызды да ойластырған жөн.

Құжаттарды дайындау

Бизнесмен (немесе бизнесмендер тобы) осы кезеңде келесі міндеттерді шешеді:

• Құрылтай шартын дайындайды (компанияның негізін қалаушылар екі және одан да көп болған жағдайда қажет).
• Серіктестік ашу туралы шешімді ресімдейді.
• Жарғыны бекітеді. Бұл құжатты стандарт нысандар негізінде немесе жеке тәртіппен әзірлеуге болады, бұл жағдайда заңгердің көмегі қажет болады.
• Электрондық цифрлық қолтаңбаны алады. Егер құрылтайшылар бірнешеу болса, ЭЦҚ компанияның барлық негізін қалаушыларда болуы қажет.

ЖШС тіркеу

ЖШС-ны ҚР-да екі тәсілмен тіркеуге болады – халыққа қызмет көрсету орталығында (ХҚКО) немесе онлайн. Бірінші жағдайда құрылтайшы дайындалған құжаттар жиынтығымен тіркелген жері бойынша ХҚКО-ға баруы тиіс. Өзімен бірге құрылтай шарты және компанияның мекенжайын растайтын құжат болуы қажет. Осыдан кейін өтініш жазу қажет және егер сіздің бизнесіңіз ірі бизнес болса, мемлекеттік баж салығын төлеу қажет.

Онлайн тіркеген кезде, сізге әлдеқайда аз құжат қажет болады, бұл осындай тәсілдің артықшылықтарының бірі. Өтінім терезесінде сканерленген құжаттарды (жарғы, негізін қалаушылардың қолдарының үлгілері бар құжат және жүйенің сұрау салуы бойынша басқа да құжаттар) бекіту жеткілікті. Қалған барлық құжаттар мемлекеттік органдардың базаларынан автоматты режимде «жүктеледі».

Онлайн-тіркеуді толығырақ қарастырайық.

Қазақстанда ЖШС-ны онлайн қалай ашуға болады?

Онлайн-форматта тіркеу уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді, сондықтан көптеген бизнесмендер осы тәсілді белсенді түрде пайдаланады. Ол Egov.kz электрондық үкімет порталы арқылы жүзеге асырылады және бірнеше қарапайым қадамды қамтиды:

Порталда авторизациядан өтіңіз.

1. «Бизнеске» бөліміне өтіп, «Бизнесті тіркеу және дамыту» қойындысын таңдаңыз. Жаңа бетте «Бизнесті тіркеу және жою» тармағын басыңыз.

2. Ашылған қызметтер тізімінде «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу, банктік шот ашу және өзінің еңбек (қызметтік) міндеттерін орындаған кезде жазатайым оқиғалардан жұмыскерді міндетті сақтандыруды ескере отырып олардың филиалдары мен өкілдіктерін есептік тіркеу» санатын таңдаңыз.

3. Беттің оң жақ жоғарғы бөлігінде орналасқан «Қызметті онлайн сұрау» деген қызғылт сары батырманы басыңыз.

4. Бұдан әрі «Заңды тұлғаны мемлекеттік (есептік) тіркеу...» бөлімін белгілеңіз.

5. Ұсынылған нысанға деректерді енгізіңіз (құрылтайшылар, ұйымның орналасуы, ЭҚЖЖ бойынша жіктеу және т.б. туралы ақпарат). Басшы өзінің қазақстандық ЖСН енгізуі керек екеніне назар аударыңыз.

6. Соңғы кезеңде сіз корпоративтік клиент болатын банкті анықтап, сенімді сақтандырушыны таңдау қажет. Осылайша бір порталда компанияны тіркеп, шот ашып, жауапкершілікті сақтандыруға болады. Үш бөлек ұйымға барудың орнына – тінтуірмен небәрі бір-екі батырманы басасыз, бұл процедураны айтарлықтай жеңілдетеді.

7. Баж салығын төлеңіз (ірі кәсіпорынды тіркеген жағдайда ғана).

8. Нысанға ЭЦҚ көмегімен қол қойыңыз. Егер бизнесті құруға бірнеше құрылтайшы қатысса, нысанға әрбір негізін қалаушының (жеке кабинет арқылы) қол қоюы қажет.

Тіркелу бір күннен аспайды. Процедура аяқталғаннан кейін заңды тұлғаның тіркелгені туралы анықтаманы электронды түрде аласыз. Анықтама тегін беріледі.

ЖШС үшін шот ашу

ЖШС-ны тіркеуді аяқтау және коммерциялық қызметті бастау үшін банктік есеп айырысу шотын ашу, сондай-ақ жұмыс беруші ретінде жауапкершілікті сақтандыру үшін сақтандыру компаниясына жүгіну қажет.

Шот ашу үшін компанияның негізін қалаушылар заңды тұлғаны тіркеу туралы куәлікті, жарғыны (түпнұсқасы мен көшірмесін) ұсына отырып, банкке өтініш беруі, сондай-ақ өзімен бірге азаматтық төлқұжаттары болуы қажет.

Сақтандыру компаниясына жарғымен және штаттық кестемен жүгіну керек. Сол жерде, сақтандырушылар офисінде өтініш жазу қажет.

Шетелдік азаматқа Қазақстанда ЖШС-ны тіркеу үшін не қажет?

Шетелдік азамат ҚР-да осындай тіркеу процедурасынан өту арқылы ЖШС аша алады. Алайда компанияның негізін қалаушылар қосымша құжаттарды ұсынуға дайын болуы тиіс. Құжаттама нотариуста куәландырылып, қазақ және орыс тілдеріне аударылатынын ескеріңіз.

Сондай-ақ қосымша өз төлқұжатының көшірмесін дайындап, халыққа қызмет көрсету орталығында немесе Egov.kz порталында онлайн режимінде қазақстандық ЖСН алу қажет. Екінші жағдайда сізге ЭЦҚ бар ҚР азаматына сенімхат қажет болады. Егер серіктестікті Достастыққа (ТМД) кірмейтін елдің азаматы ашса, оған виза қажет болады. Бұл жерде сөз С5 санатындағы бизнес-иммигрант визасы туралы болып отыр, ол 24 айға дейін беріледі.

Бұдан басқа егер шетелдік ЕАЭО мүшесі болып табылмайтын елдің азаматы болса және ол серіктестікті өз бетінше басқаруды жоспарласа, оған уақытша тұруға рұқсат (УТР) қажет болады. Жұмысқа рұқсат та қажет. Екі құжат та ХҚКО-да ресімделеді, бірақ оларды Egov.kz-тен алуға болады.

Егер әңгіме шетелдік заңды тұлға туралы болса, ЖШС-ны онлайн немесе жеке қалай тіркеуге болады? 

Бұл жағдайда осы компанияның өтініш берушінің отанында сол елдің заңнамасына сәйкес тіркелгенін растайтын сауда тізілімінен үзінді көшірмені ұсыну қажет. Құжаттарды өз елінде растау керек, ал Қазақстанда оларға апостиль қою немесе заңдастыру керек. Тек ТМД елдерінің бизнесі үшін ғана ерекшелік бар. Достастықтың көрші мемлекеттерінен келген заңды тұлғаларға ЖШС ашу оңай, себебі оларға виза ресімдеп, жұмысқа рұқсат алудың қажеті жоқ.

ЖШС ресімдеу – Қазақстанда бизнес жүргізудің ыңғайлы тәсілі. Компанияны бір адамға емес, бірнеше құрылтайшыға тіркеуге мүмкіндік беретіндіктен мұндай формат жиі таңдалады. Бұған қоса үкімет тек өз елінің азаматтары үшін ғана емес, сондай-ақ шетелдік кәсіпкерлер үшін де серіктестікті тез әрі жеңіл түрде тіркеу үшін қолайлы жағдай жасайды. Серіктестікті ашқан кездегі барлық процедуралар онлайн режимінде қолжетімді, бұл уақыт шығындарын азайтуға мүмкіндік береді

Заңнамаға сәйкес, кредит ресімдеудің алдында банк кредит берудің барлық шарттары туралы қарыз алушыны хабардар етуге міндетті. Әдетте кредит алушылар кредит сомасы, номиналды мөлшерлеме, ай сайынғы төлем мөлшері, мерзімінен бұрын өтеу мүмкіндігі сияқты параметрлерге көңіл бөледі. Алайда СЖТМ (сыйақының жылдық тиімді мөлшерлемесі) сияқты көрсеткіштің де маңыздылығы кем емес. Себебі сыйақы мөлшерлемесі неғұрлым төмен болса, қарыз алушы үшін кредит беру шарттары соғұрлым тиімді.

Банк кредитінде СЖТМ-ның не екенін анықтап, бұл ұғымды қарапайым сөзбен түсіндіруге тырысайық.

СЖТМ деген не

СЖТМ немесе сыйақының жылдық тиімді мөлшерлемесі – бұл кредитті пайдалана отырып, сіз бір жыл ішінде артық төлейтін жалпы сома. Ол кредит берген банктің қарызы бойынша сыйақыны ғана емес, сондай-ақ қарызға қызмет көрсетуге байланысты өзге де комиссиялар мен алымдарды да қамтиды. Мұнда сақтандыру да, кредит қаражаты есептелетін банк картасын дайындау мен оған қызмет көрсету құны және шотқа қызмет көрсету тарифтері де есепке алынады. Кредит шартына қол қою алдында мөлшерлемені нақтылау маңызды.

Айтпақшы, банктің кредит берген кезде СЖТМ-ны көрсету міндеті ҚР Азаматтық кодексімен реттелген. Бұл кредит беру процесін анағұрлым ашық етуге мүмкіндік беріп, кредит алушыға барынша тиімді кредит бағдарламасын таңдауға көмектеседі.

Есеп айырысу шотын ашу

СЖТМ мөлшері:

2011 жылдан бастап 2021 жылға дейін 10 жыл бойы мөлшерлеме біркелкі болып, 56% деңгейінде тұрды. Алайда 2011 жылдан бастап кредит түрін, оны қамтамасыз ету тәсілін, кредиттеу мерзімін ескере отырып, мөлшерлеме сараланды:

• >56% – қамтамасыз етілмеген (яғни кепілді қамтымайтын) кредиттік бағдарламалар үшін. Егер қарыз кепілмен берілсе, онда кредит алушы 40% мөлшерлемемен алуды көздей алады.
• >25% – ипотекалық кредит бойынша сыйақы.
• >56% – микрокредиттер үшін ең жоғары көрсеткіш (кредит берудің мұндай түрі шағын сомадағы қарызды білдіреді). Бұл кепілмен берілетін кредиттерге де, кепілсіз берілетін кредиттерге де қатысты. Бұл ретте кепілді микрокредитті 45 күннен кем мерзімге ресімдейтін кредит алушылар 20% мөлшерлемемен алуды көздей алады (сомасы – 50 АЕК-ке дейін).

Осылайша мөлшерлемелер 20%-дан 56%-ға дейін өзгереді. Бірақ жоғарғы шек – 56%. Басқаша айтқанда, 56%-дан артық СЖТМ болуы мүмкін емес.

Кредитті өтеу тәсілдері

Кредиттік шарттарды өтеуге арналған төлемдердің екі түрі бар – аннуитеттік және сараланған. Осы ұғымдарды егжей-тегжейлі қарастырып көрейік.

Кредит екі компоненттен тұрады: негізгі борыш (сіз банктен тікелей қарызға алған сома) және пайыздар (яғни кредиттік қаражатты пайдалану үшін есептелетін банктің сыйақысы). Ал осы негізгі борыш пен пайыздарды қалай төлейтініңіз төлемдерді аннуитеттік немесе сараланған деп бөлудің негізіне айналды.

Аннуитеттік төлем өзінің жеңілдігіне байланысты көбірек сұранысқа ие. Барлық сома (негізгі борыш + пайыздар) кредит беру мерзімін ескере отырып, тең бөліктерге бөлінеді. Сіз ай сайын кредитті өтейсіз, бұл ретте енгізілген соманың бір бөлігі негізгі борышты төлеуге, ал бір бөлігі пайыздарды төлеуге жұмсалады. Негізгі борыштың пайыздарға арақатынасы біртіндеп өзгереді: мерзімнің бірінші жартысында салынған ақшаның басым бөлігі пайыздарды, ал екінші жартысында негізгі борышты өтейді. Кредит алушылар борыштық жүктеменің тұрақтылығы үшін төлемнің бұл түрін таңдағанды жөн көреді: сіз банкке қандай соманы төлеу керек екенін нақты білесіз, бұл шығыстарды тиімді жоспарлауға мүмкіндік береді.

Сараланған төлем мұндай тұрақтылықпен ерекшеленбейді, бірақ төлемдер сомасының ай сайын азаятынын білдіреді. Алайда алғашқы айларда сізде ең жоғары кредиттік жүктеме болады. Мұндай тәсілдің мәні қарапайым: ай сайын сіз негізгі борыштың белгіленген сомасын төлейсіз, ал банкке пайыздарды өтеуге жұмсалатын сома біртіндеп азая береді.

СЖТМ қалай есептеледі

Артық төленетін соманы есептеуге сізге кредиттеу мәселесі бойынша кеңес беретін банк менеджері көмектеседі. Бұл ең оңай әрі барынша тиімді тәсіл, өйткені есептеген кезде, барлық комиссиялар мен өзге де төлемдерді ескеру қажет. Сонымен қатар ҚР Азаматтық кодексіне сәйкес, есептеу күрделі формула бойынша жүргізіледі. Ол кәсіпқойларға – банк жұмыскерлері мен қаржыгерлерге арналған.

Егер есеп айырысуды өзіңіз жүргізгіңіз келсе, Қазақстан Үкіметінің Gov.kz сайтында онлайн-калькуляторды пайдаланыңыз. Алдымен жүйе қарызды өтеудің аннуитеттік немесе сараланған төлем тәсілін таңдауды ұсынады. Содан кейін кредиттің сомасы мен мерзімі, оның берілген күні, мөлшерлемесі және т.б. туралы ақпаратты көрсету қажет. Соңғы қадам – «Қолдану» батырмасын басу. Қарыз бойынша сыйақы сомасы автоматты режимде есептеледі.

Бұл мақалада біз кредит бойынша сыйақының не екенін түсініп, оның аса маңызды көрсеткіштердің бірі екенін анықтадық. Оны кредиттік бағдарламаны таңдаған кезде мұқият зерделеу қажет, өйткені ол төлем қабілеттілігін дұрыс бағалап, болашақта айыппұлдар мен кредиттік тарихтың нашарлауы сияқты мәселелерді болдырмауға көмектеседі.

Сонымен сіз жеке кәсіпкер ретінде тіркелдіңіз. Келесі қадам банкте есеп айырысу шотын ашу болуы тиіс, себебі бұл ҚР-да заңды түрде бизнесті жүргізу үшін қажет.

Бірақ барлық ЖК үшін есеп айырысу шотын ашу қажет пе? Банкте есеп айырысу-кассалық қызмет көрсету кәсіпкерге қандай артықшылық береді? ЖК өзі үшін қандай есеп айырысу шотын таңдай алады және қандай шот ашқан жөн? Сұрақтарға жауап береміз.

Ашу немесе ашпау: мәселе осыда

азақстандағы жеке кәсіпкерлер банктегі шотсыз жұмыс істей алады. Бірақ бұл көп жағдайда ыңғайлы емес.

Мысалы, егер сіз төлемдерді өзіңіздің банктік картаңызға алатын болсаңыз, онда бизнес-операциялар мен дербес төлемдерді ажырату қиынға соғады. Оның үстіне салықтық тексеру жүргізген кезде, инспектор жеке операцияларды іскерлік операциялар деп есептеп жіберуі мүмкін, бұл табыс мөлшерін және соның салдарынан салық сомасын ұлғайтады. Мұны шешу үшін қаражаттың шығу тегін растап, олардың бизнеске қатысы жоқ екенін дәлелдеуге тура келеді.

Мұндай жағдайдан шығудың екі жолы бар. Біріншісі – карточканы тек бизнес түсімдер үшін ғана пайдалану. Ал екіншісі – ЖК үшін бөлек банктік есеп айырысу шотын ашу.

Есеп айырысу шоты:

• Жеткізушілермен және клиенттермен қолма-қол ақшасыз нысанда есеп айырысуды, атап айтқанда, карталар бойынша төлемдерді қабылдауды жоспарлап отырған. Мысалы, жеке шотқа эквайрингті (карточкалар бойынша төлемдерді қабылдауға мүмкіндік беретін қызмет) қосу мүмкін емес.
• Электронды әмияннан түсетін төлемдерді қабылдайтын.
• Өз қызметкерлеріне жалақыны карточкаға аударуға ниетті.
• Салықты тез әрі ыңғайлы түрде төлегісі келетін.
• Тендер ұтып алған жағдайда, төлем тек банктегі шот арқылы жүзеге асырылатындықтан, мемлекеттік сатып алу мен тендерлерге қатысуды жоспарлап отырған ЖК үшін міндетті екеніне назар аударыңыз.

Бірақ аталған тармақтар сізге қатысты болмаса да, е/а шотын ашудың артықшылықтары көп.

• Банк шотының болуы байыпты бизнесменнің имиджін қалыптастырады. Мұндай кәсіпкерге сенім артылады.
• Кредит алу үшін банктік үзінді көшірмелер қажет.
• Эквайрингті қосып, карта бойынша төлемдерді қабылдауға болады.
• Төлемдерді жүргізу айтарлықтай жеңілдетіледі: банкке барудың қажеті жоқ – барлық операциялар интернет-банкинг арқылы жүзеге асырылады. Осылайша салық төлеуге, жеткізушілермен есеп айырысуға, әлеуметтік аударымдар жасауға және т.б. болады.

Бұдан басқа ЖК есеп айырысу-кассалық қызмет көрсету көбінесе валюта айырбастаған және конвертациялаған кезде тиімді шарттарды көздейді. Бұл шетелдік жеткізушілермен және инвесторлармен жұмыс істейтін бизнесмендер үшін маңызды.

Осылайша ЖК үшін есеп ашу оның ыңғайлылығы мен жан тыныштығы үшін қажет.

Қазақстанда ЖК үшін банкте есеп айырысу шотын қалай ашуға болады

ЖК үшін есеп айырысу шотын банктің  сайтында онлайн ашуға болады. Процедура ең аз уақытты алады.

Сонымен ЖК-ға шот ашу үшін не қажет?

1. Жалпы ақпаратты, басшының байланыстарын және компанияның өзі туралы мәліметтерді көрсете отырып, сайттағы өтінімді толтыру.
2. Тарифтік жоспарды таңдау. Банктер бизнес ауқымын ескере отырып, бірнеше тарифті ұсынады, олар төлемдер саны, шетелдік ақша аударымдары мен корпоративтік карталар саны, қолма-қол ақша енгізу және алу үшін комиссия мөлшері бойынша ерекшеленеді, сондай-ақ абоненттік төлем таңдалған жоспарға байланысты болады.
3. Электрондық-цифрлық қолтаңбаның көмегімен құжаттарға қол қою.

Е/а шотын теңгемен ғана емес, ресейлік рубльмен, доллармен немесе еуромен де ашуға болатынына назар аударыңыз.
Е/а шотының деректемелерін сіз бірнеше минут ішінде электрондық пошта арқылы аласыз. Оларды шарттар жасасу және өзге де құжаттарды дайындау үшін бірден пайдалана беруге болады.
Банктер есеп айырысу-кассалық қызмет көрсетуді пайдаланатын бизнесмендерге бонустар ұсынады. Осылайша ЦентрКредит Банкінде сіз шотыңызға тіркелетін #business карточкасын аласыз. Оны жеке қаражатты шығару үшін де пайдалануға болады. Карточка Apple Pay, Samsung Pay, Google Pay сияқты барлық электрондық әмияндарға оңай қосылады. Бұдан басқа ЦентрКредит Банкі шот бойынша лимитті (250 млн теңгеге дейін) ұсынады, бұл жағдайда кредит беру кепілді қарастырмайды. Бұл бизнестің үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін жақсы сақтандыру. Ал FX-платформаға қол жеткізу валюталық операцияларды барынша тиімді жүргізуге мүмкіндік береді.
Бір минут ішінде қосылатын және арнайы БҚ-ны талап етпейтін BCC Business мобильді қосымшасы арқылы е/а шотымен жұмыс істеген өте ыңғайлы.
Бұл ретте жаңа бастаған бизнес үшін шот ашу құны 0 теңгені құрайды. Бұл аяққа тұрып, бизнес-шындыққа бейімделу үшін оңтайлы жағдай.

Есеп айырысу шотын ашу

Банктер ЖК үшін қандай шоттар ашады?

/а шотының екі түрі бар – ағымдағы және жинақ. Ағымдағы е/а шоты ұйымның негізгі бизнес-процестеріне қызмет көрсетеді, оның ішінде қаражат аударуды қамтамасыз етеді. Жинақ е/а шотының негізгі міндеті – қаражат жинақтау. Шын мәнінде бұл салым болып табылады: кәсіпкер белгілі бір соманы салады, оған пайыздар есептеледі, ал шартта белгіленген мерзім өткеннен кейін ақша пайыздарымен бірге салымшыға қайтарылады.

ЖК үшін қандай шот қажет? Кәсіпкер екі шотты да аша алады. Бірақ есеп айырысу шоты туралы сөз болғанда, бірінші кезекте ағымдағы шот деп түсініледі. Ол:

• сатып алушылардан ақша қабылдауға;
• басқа шоттарға ақша аударуға;
• қолма-қол ақшаны алуға және оларды енгізуге;
• салық төлеуге, әлеуметтік және өзге де аударымдар жасауға;
• жеке кірісті банк картасына көшіруге;
• эквайрингті қосуға;
• жалақы жобасына қосылуға;
• үзінді көшірмелер мен басқа да құжаттарды қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Сондай-ақ өз қаражатыңызды мобильді қосымша немесе бизнес үшін интернет-банкинг арқылы 24/7 режимінде бақылауға болады.

Егер ЖК-ға қандай шот ашу тиімді екені туралы сөз болса, онда бұл жерде де ағымдағы шот «ұтады»: жаңа бастаған кәсіпкерлерге көптеген банктер тегін шот ашу және оған қызмет көрсету мүмкіндігі бар тарифтерді ұсынады.

Кәсіпкерлер үшін пайдалы ақпарат

Е/а шотын ашуға қатысты көптеген сұрақтар туындайды, осыған байланысты ең жиі қойылатын сұрақтарға жауап береміз.

Е/а шотының ашылғаны туралы салық органына хабарлау қажет пе?

Е/а шоты ашылғаннан кейін сізге бұл туралы салық органын өз бетіңізше хабардар етудің қажеті жоқ, оны шот ашылған сәттен бастап бір күн ішінде банк жүзеге асырады.

ЖК үшін бірнеше есеп айырысу шотын ашуға бола ма?

Заңнама кәсіпкерді ағымдағы шоттар саны бойынша шектемейді, олар бірнеше (оның ішінде әртүрлі банктерде) болуы мүмкін.

ЖК өзінің жинақ шотынан ағымдағы шотқа ақша аудара ала ма?

Иә, мұндай ақша аударымы болуы мүмкін. Кәсіпкерлер айналым қаражатын толықтыру үшін осы опцияны жиі пайдаланады. Оның үстіне мұндай аударым бизнестен түскен кіріс болып саналмайды. Басқаша айтқанда, бұл сома салықтарды есептеген кезде ескерілмейді.

Жеке кірісті қалай аударуға болады?

Жеке кіріс шығыс кассалық ордер арқылы шығарылады. Бұл соманың шығыстар емес екеніне назар аударыңыз. Яғни кәсіпкер салықты жеке пайдалану үшін шығарылған қаражат сомасына қарамастан, өзі тапқан барлық сомаға есептейді.

Қорытындылайық. Осымен ЖК үшін банкте шоттың болуы қажет пе? Тіпті қызмет саласы қызметті есеп айырысу-кассалық банктік қызмет көрсетусіз жүргізуге мүмкіндік берсе де, банкте шот ашу ЖК-ға бақылаушы органдар үшін ашық қаржылық есептілікті қамтамасыз етеді және бизнеске көптеген міндеттерді, мысалы, салықтарды төлеуді немесе банкке жүгінбей-ақ, қашықтағы арналар арқылы жеке кірістерді шығаруды жеңілдетеді.

Қазақстанда ЖК үшін жеке шотты тікелей банк сайтында онлайн ашуға болады – бұл екі-ақ минутты алады.

Кәсіпкер жинақ шотымен де, ағымдағы есеп айырысу шотымен де жұмыс істей алатынына назар аударыңыз.

Қазақстанда ЖК-ны ашу бизнесті заңды түрде жүргізуге мүмкіндік береді. Алайда заңдылық – жалғыз артықшылық емес. Біріншіден, сізде ресми жұмыс өтілі болады. Екіншіден, бизнесмендер ай сайын зейнетақы аударымдарын жасайды. Үшіншіден, ҚР-да жеке кәсіпкерлер үшін бизнесті дамыту және оны ауқымдау үшін барлық жағдай жасалған.

Қазақстанда 2023 жылы ЖК-ны қалай ашуға болады: онлайн және офлайн

Қазақстанда ЖК-ны екі тәсілмен: онлайн режимінде немесе халыққа қызмет көрсету орталығына (ХҚКО) жеке өзіңіз барып, офлайн режимінде ашуға болады. Бірінші тәсіл өзінің жеңілдігімен және жеделдігімен тартады: сіз ХҚКО-ға баруға уақыт жоғалтпай, санаулы минутта жеке кәсіпкер атана аласыз. Екінші тәсіл уақытты үнемдемейді, бірақ қызметкерге барлық сұрақтарды қойып, толық ақпарат алуға мүмкіндік береді. Екі нұсқаны да егжей-тегжейлі қарастырайық.

ЖК-ны онлайн қалай ашуға болады

Интернет арқылы жеке кәсіпкерді тіркеу үш жолмен мүмкін:

1. Egov.kz арқылы. Бұл электрондық үкімет порталы.
2. «E-Salyq business» қосымшасында. Қосымшаны Мемлекеттік кірістер комитеті әзірледі.
3. Кейбір банктер арқылы – мысалы, ЦентрКредит Банкінің bcc.kz сайтында.

Нақты мысалды зерттеп, «Egov» порталы арқылы ЖК-ны ашу жолдарын қарастырамыз:              :

1. Egov.kz сайтына кіреміз.
2. «Бизнеске» бөлімін басамыз.
3. «Бизнесті тіркеу және дамыту» бөлімін таңдаймыз.
4. «Бизнесті тіркеу және жою» қойындысына өтеміз. Сізге қызметтер тізбесі шығады, барлық тармақтармен танысу үшін «Толық көрсету» батырмасын басыңыз.
5. «Жеке кәсіпкер ретінде қызметті бастағаны туралы хабарлама» бөлімін таңдаймыз.
6. «Қызметті онлайн сұрау» батырмасын басамыз. Бұл жазу үлкен әрі қызғылт сары түсті болғандықтан, оны байқамай қалу мүмкін емес. Жүйеге кіреміз немесе оған тіркелеміз.
7. Elicense.kz электрондық лицензиялау порталының бетіне түсеміз.
8. «Жеке кәсіпкер ретінде қызметті бастағаны туралы хабарламаны» басамыз.
9. Ұсынылған нысанды толтырамыз.
10. Оған электрондық цифрлық қолтаңба (ЭЦҚ) арқылы қол қоямыз.

ЭЦҚ-ны алдын ала ресімдеу керек екеніне назар аударыңыз. Бұл да Egov.kz электрондық үкімет сайтында қашықтан жүзеге асырылады.

Қазақстанда ЖК-ны онлайн ашу қанша тұрады? Тіркеу процедурасы тегін

ЖК-ны онлайн тіркеу

Банк арқылы қалай тіркелуге болады

Мұнда да барлығы Egov.kz платформасындағыдай өте оңай. ЦентрКредит Банкі өз сервисін іске қосты: сіз тіркеуден қосымша арқылы да, арнайы web-ресурста да өте аласыз. Сервис жеке басыңызды растауды сұрайды: сәйкестендіруден Egov.kz порталы арқылы немесе бейне арқылы өтуге болады. Бұдан әрі пайдаланушы өз бизнесі туралы ақпаратты (қызмет түрі, мекенжайы, салық салу жүйесі) толтырады. Дайын! Бүкіл процедура 5 минуттан аспайды.

Банк арқылы тіркелудің бір маңызды артықшылығы бар: сіз бірден шот ашып, корпоративтік карточканы ресімдеп, бизнес үшін интернет-банкингті қоса аласыз, тіпті онлайн-бухгалтерия сервистеріне қол жеткізе аласыз.

ЖК-ны ХҚКО арқылы қалай тіркеуге болады

Бизнесті классикалық «қағаз» форматында тіркеу үшін қызметтің жүзеге асырылатын жері немесе сіздің тіркелген орныңыз бойынша жергілікті халыққа қызмет көрсету орталығына немесе салық органына жүгіну қажет. Мысалы, егер сіз дүкен ашатын болсаңыз, онда дүкеніңіздің орналасқан жері бойынша салық органына хабарласуыңыз қажет. Онлайн-ресімдеуде болғандай, құжаттар бір күннен кейін дайын болады.

Кейбір жағдайларда ЖК қызметі жүзеге асырылатын алаңды жалға алу туралы анықтама талап етілуі мүмкін екеніне назар аударыңыз.

Қазақстанда ЖК қызметін бастау үшін сізге тіркеу туралы электрондық хабарлама алу қажет. Бүгінде бизнесменге ЖК-ны тіркеу туралы куәлік алудың қажеті жоқ, ерекше нысанды толтырып, Elicense.kz электрондық лицензиялау порталындағы Жеке кабинеттен тіркеу туралы хабарламаны жүктеп алу жеткілікті. Бұл үшін құжатта кәсіпорынның мекенжайы мен атауы жазылады, ЭҚЖЖ

Қазақстанда бизнес (ЖК) ашпас бұрын нені білу қажет

Болашақ кәсіпкерлердің жиі қоятын сұрақтарына жауап беріп өтейік.

ЖК ретінде тіркелмей-ақ, бизнес жүргізуге бола ма?

Иә, ЖК мәртебесінсіз кәсіпкерлік қызметпен айналысуға болады. Бірақ ескертетін жайт: бұл жағдайда кәсіпкерлер жалдамалы жұмыскерлердің еңбегін пайдаланбайды, ал кәсіпорынның жеке тұлғаларға тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді өткізуден түскен жылдық пайдасы 12 ең төменгі жалақыдан аспайды.

ЖК-ны тіркеуден бас тартылуы мүмкін бе?

Қазақстанда ЖК-ны тіркеу процедурасы өте қарапайым әрі түсінікті болып көрінеді. Алайда мұнда да өзінің күтпеген кедергілері бар. Кейбір жағдайларда уәкілетті орган бизнесті ашудан бас тартуы мүмкін. Егер:

• Сіз қазірдің өзінде жеке кәсіпкер болып табылсаңыз. ҚР-да бір адамның екі ЖК-ны ашуына тыйым салынады.
• Соңғы 12 айда компанияңыз банкротқа ұшыраса.
• Сот шешімі бойынша сізге кәсіпкерлікпен айналысуға тыйым салынса.
• Тіркеу туралы қағаздарды тіркелу орны бойынша ұсынбаған болсаңыз (яғни тіркеу кезеңінде салық органын дұрыс таңдамаған болсаңыз).
• Құжаттар жиынтығы толық болмаса.
• Өтінішті дұрыс толтырмасаңыз.
• ЖК үшін тыйым салынған қызмет түрін таңдамаған болсаңыз, сізге бас тартылады. Қазақстанда бұл адамдар мен жүктерді авиатасымалдау, дәрілік заттарды өндіру, қарумен байланысты қызмет және басқа да бірқатар қызметтер.
  
  Қазақстанда қанша жастан бастап ЖК ашуға болады?

ЖК-ны кәмелетке толған адамдар аша алады. Алайда кейбір жағдайларда 18 жасқа толғанды күтпей, тіпті 14 жаста да толыққанды бизнесмен болуға болады.
Ол үшін дайындалуға тура келеді. Бизнесті тіркеу үшін қажетті құжаттар тізбесіне заңды өкілдердің келісімін қоса беру қажет. Егер келісім болмаса, басқа құжаттарды ұсыну қажет. Бұл неке қию туралы куәліктің көшірмесі (егер кәмелетке толмаған тұлға некеде тұрса) немесе кәмелетке толмаған тұлға толық әрекетке қабілетті (бұл процесті эмансипация деп атайды) деген сот шешімі болуы мүмкін. Алайда эмансипация тек 16 жасқа толған тұлғаларға қатысты болуы мүмкін.

Қандай салық салу режимін таңдаған жөн?

Жеке кәсіпкерлер төрт режимнің бірін таңдай алады:

1. Патент негізіндегі арнаулы салық режимі.

Тек өз бетінше, яғни жалдамалы жұмыскерлерді тартпай-ақ жұмыс істейтін ЖК үшін қолайлы. Барынша қолайлы жағдайларды көздейді. Мәселен, салық мөлшерлемесі барлық кәсіпкерлер үшін бірыңғай және кірістің 1%-ына тең.

Алайда бір шарт бар: бір жыл ішіндегі ең жоғары кіріс 3 528 АЕК-тен (айлық есептік көрсеткіш) аспауы тиіс. 2023 жылы 1 АЕК 3450 теңгеге тең.

2. Оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі.

Бұл режим бойынша жұмыскерлердің ең көп саны 30 адамнан аспайды (бизнесменнің өзін ескере отырып). Бірақ бұл жағдайда міндеттемелер де көбірек.

2023 жылы Қазақстанда ЖК оңайлатылған режим бойынша қандай салықтар төлейді? Кірістің 3%-ы, бұл жерде табыс салығы 1,5%-ды ғана құрайды, ал тағы 1,5%-ы – әлеуметтік салық. Бұдан басқа жеке кәсіпкер өзі үшін келесіні төлейді: 10% – зейнетақы, 3,5% – әлеуметтік, 1,4 ЕТЖ-ның 5%-ы – медициналық сақтандыруға.

Оңайлатылған жүйе жарты жылдықта ең жоғары кірісі 24 038 АЕК-тен аспайтын ЖК-ларға сәйкес келеді. Қосымша шарт та бар: ҮИЖ (үш компонентті интеграцияланған жүйені) қолданған кезде, кіріс шегі ұлғаяды.

Егер ЖК кірісі күнтізбелік жыл ішінде 20 000 АЕК-тен (20 000 * 3450 = 69 000 000) асып кетсе, кәсіпкер ҚҚС куәлігін (ҚҚС 12%-ды құрайды) алуы тиіс.

3. Тіркелген шегерімді пайдалана отырып қолданылатын арнаулы салық режимі.

Бұл салық салу жүйесі кәсіпкерден басқа тағы 49 адам жұмыс істейтін компаниялар үшін қолайлы. Мұндай жағдайда салық мөлшерлемесі кірістің 10%-ына тең.

Бірақ режим 6 айдағы ең жоғары кіріс 144 184 АЕК-тен аспаған кезде ғана өзекті.

Егер сіздің бизнесіңіз үш жүйенің ешқайсысының шарттарына жауап бермесе, не істеу керек? Бұл жағдайда төртінші нұсқа – салық салудың жалпы белгіленген режимі оңтайлы нұсқа болып табылады. Ол кірістің 10% мөлшерлемесін қарастырады, оның үстіне кіріс мөлшері бойынша ешқандай шектеу қойылмайды. Мұндай жағдайда салық органына есептілік жыл сайын және жыл қорытындысы бойынша берілетініне назар аударыңыз. Жалпы белгіленген режим үлкен айналымы бар бизнеске сай келеді. Сонымен қатар мұндай жүйе алкоголь мен темекі өндірушілер, қаржылық және бухгалтерлік қызмет көрсететін мамандар, мұнай өнімдерін сататын немесе табиғи ресурстармен жұмыс істейтін компаниялар үшін міндетті.

Жалдамалы жұмыскерлер үшін қандай салықтар төлейді?

Патенттік жүйеден басқа барлық салық салу жүйелерінде қызметкерлерді жалдауға болады. Демек олардың кірісінен ай сайын ұстап, келесіні төлеу қажет:

• 10% – индивидуальный подоходный налог (ИПН) . 
• 10% – пенсионные взносы.
• 2% – взносы на медстрахование (ВОСМС).

Сондай-ақ ЖК «есебінен» келесі төленеді:

• 3,5% – әлеуметтік аударымдар.
• 3% – бұл міндетті медициналық сақтандыру (МӘМС).

Аталған режимде жеке кәсіпкерлер қызметкерлерге салынатын әлеуметтік салықтан босатылады.

Ал егер салық есептерін уақытылы тапсырмай, салықтарды аудару мен өзге де төлемдерді кешіктірсе не болады?

Бұл жағдайда кәсіпкер айыппұл алады. Егер бизнесмен төлемдерді «кешіктірсе», онда әрбір «мерзімінен кешіктірілген» күнге де өсімпұл есептеледі.

Егер ЖК туралы ақпаратты өзгерту қажет болса, не істеу керек?

Егер кәсіпкер тіркелген кезде берген қандай да бір деректер өзгерсе, ол туралы салық органына хабарлау қажет. Бұл үшін сізде 10 күн бар.

Өзгерістер Elicense.kz порталы арқылы енгізіледі. Жеке кабинетте сіз қолжетімді қызметтер тізімін көресіз – «Қызмет көрсету» бөлімін таңдау қажет («Хабарлау тәртібі» кіші бөлімі). Бұдан әрі «жол» мынадай: «ЖК ретінде қызметті бастағаны туралы хабарлама» – «ЖК тіркеу деректерін өзгерту». Келесі қадам – «Қызметті онлайн сұрау» батырмасын басу.

Содан кейін тіркелген орны бойынша салық органын таңдау қажет – тіркеу деректерін өзгерту туралы өтінім салық органына автоматты түрде жіберіледі.

Бұдан әрі сіздің ЖК туралы барлық ақпараты бар нысан ашылады – бұл жерде қажетті мәліметтерді өңдеуге болады. Соңғы кезең – өзгерту туралы хабарламаға өзіңіздің электрондық қолтаңбаңызбен қол қою. Бұл жерде жаңа (яғни енгізілген өзгерістермен) хабарлама мен ЖК талонын жүктеп алуға болады.

Сонымен біз Қазақстанда ЖК-ны ашу үшін не қажет екенін білдік. Процедураның өзі барынша қарапайым әрі жылдам, ең аз құжаттар жиынтығы талап етіледі. Сондықтан да Қазақстан бизнеске қолайлы микроклиматы бар елдердің бірі болып есептеледі. Көріп отырғанымыздай, көптеген процедураларды (ЭЦҚ алу, деректерді өзгерту) онлайн орындап, уақытты үнемдеуге болады. Алайда процестің қарапайымдылығына қарамастан, жеке кәсіпкердің міндеттерін, оның ішінде салықтарды уақытылы төлеу мен өзге де төлемдерді орындауды ұмытпаған жөн.

Қазақстанда ЖК-ны жабу үшін жұмысты тоқтату жеткіліксіз – ЖК-ны жою процедурасынан өту қажет. Осыдан кейін ғана қызметі ресми түрде тоқтатылады, демек бизнесменге енді салық төлеудің қажеті жоқ.

Дайындықтың маңыздылығы туралы

ЖК қызметін тоқтату туралы өтініш бермес бұрын істі ретке келтіру керек. Егер дайындалмаса, бас тарту қаупі жоғары, кәсіпорынды жаппай қоюы мүмкін.

Өтініш бергенге дейін мыналарды жүзеге асырған маңызды:

1. Салықтар мен басқа да аударымдар бойынша қарыздардың бар-жоғын тексеру. Бұл Мемлекеттік кірістер комитетінің сайты арқылы жасалады. Егер берешек болса, оны міндетті түрде өтеу қажет.
2. Салықтарды төлеу, қызметін тоқтату жоспарланып отырған кезең үшін барлық әлеуметтік аударымдарды жасау. Салық органына жою есебін берген сәттен бастап сізде төлем жүргізуге 10 күн болатынын ескеріңіз.
3. Егер сіз жалдамалы жұмыс күшін пайдаланған болсаңыз, қызметкерлерді жұмыстан босату.
4. Егер сіз қосылған құн салығымен жұмыс істеген болсаңыз, кәсіпорынды ҚҚС бойынша есептен шығару. Мұны салық төлеушінің кабинеті арқылы жүзеге асыруға болады: тиісті нысанды толтырып, есептен шығару туралы өтініш беру қажет.
5. Банктегі шотты жабу.
6. Егер сіз онлайн-кассамен жұмыс істеген болсаңыз, оны есептен шығару.

Дайындық кезеңінен кейін жұмыс істемейтін ЖК-ны жабу алгоритміне өтуге болады.

Қазақстанда ЖК-ны жабу

Көптеген жағдайларда ҚР-да ЖК-ны жабу процедурасы барынша оңайлатылған (мұндай жүйені оңайлатылған деп атайды). Бұл ЖК-ны қашықтан, яғни онлайн жабуға болады дегенді білдіреді. Бұл жағдайда кәсіпкер салықтық тексеру және камералдық бақылау сияқты еңбекті қажет ететін және алаңдаушылық туғызатын кезеңдерден құтыла алады.

Алайда 2023 жылы Қазақстанда ЖК-ны онлайн жабу үшін бірқатар шарттарды орындау қажет. Сонымен кәсіпкер:

• ҚҚС төлеу бойынша есепте тұрмауы тиіс.
• Бірлескен кәсіпкерлік шеңберінде (яғни серіктеспен) бизнес жүргізбеуі тиіс.
• Берешегі болмауы тиіс. Бұл кезде салық бойынша ғана емес, әлеуметтік аударымдар бойынша да берешегі болмауы тиіс.
• Салықтық тексерулер кестесінде тұрмауы тиіс. Әрине, кәсіпкер салық процедураларының кестесін бақылай алмайды, бірақ нақты өзінде тексерудің жоспарланғанын нақтылай алады. Ол үшін Бас прокуратураның сайтына кіріп, «Құжаттар» бөліміндегі ақпаратпен танысу қажет.
• Тәуекелдерді басқару жүйесі бойынша жоғары тәуекелге ие болмауы тиіс. Тәуекелдер матрицасына сәйкес, жоғары тәуекел деп 6 және одан жоғары балдар саны түсініледі.
• Жекелеген қызмет түрлерінің тізіміне жататын қызметті жүзеге асырмауы тиіс. Мәселен, ЖК-ны онлайн жабу отын, алкоголь, темекі өндіретін және сататын, лотерея өткізетін, казино және т.б. қызметтерді көрсететін бизнесмендерге қатысты қолданылмайды.

Қызметті тоқтату туралы салықтық өтініш

Бұл өтініш кәсіпорынның жұмысын тоқтатуға негіз болып табылады. Оны салық органдарына береді, бұл ретте өтініш берудің үш нысаны көзделген:

1. Электрондық форматта. Бұл ең прогрессивті әрі ыңғайлы нұсқасы.
2. Жеке өзі бару арқылы. Ол үшін мемлекеттік қызмет көрсету орталығына өтініш жазу керек.
3. Пошта арқылы. Өтініш қағаз жүзінде ресімделіп, тапсырыс хатпен жіберіледі. Бұл нұсқа, мысалы, уақытша тіркелген жерінде болмаған бизнесмендерге сәйкес келеді.

Қазақстанда ЖК-ны онлайн жабу: қадамдық нұсқаулық

Қазақстанда ЖК-ны оңайлатылған режим бойынша салық төлеушінің кабинеті арқылы жабуға болады:

1. Электрондық цифрлық қолтаңба (ЭЦҚ) арқылы авторизациядан өтеміз.
2. «Салық есептілігі нысандары» қойындысын басамыз, содан кейін «Жаңа нысанды толтыру» бөліміне өтеміз.
3. Жою есептілігін толтырамыз, оны мемлекеттік кірістер органдарына (МКО) жібереміз. «Жою» бағанына қарама-қарсы 5-нөмірлі тармақта «құсбелгі» қоюды ұмытпаймыз.
4. «Салықтық өтініш» қойындысына, бұдан әрі «Қызметті тоқтату» бөліміне өтеміз.
5. Жоюдың себебін міндетті түрде көрсетеміз, көбінесе кәсіпкерлер Салық кодексінің 67-бабына сілтеме жасайды. Жұмысты тоқтатуға сұраныстың жоқтығы, айналым қаражатының тапшылығы, уақытша қиындықтар негіз болуы мүмкін. Айтпақшы, ЖК-ны өз еркіңізбен – елеулі себептерсіз жабуға болады.
6. Салықтардың бюджеттік жіктеу кодтарын көрсетеміз.
7. «Жіберу» батырмасын басамыз.

Оңайлатылған режим сәйкес келмеген жағдайда, не істеу қажет

Оңайлатылған схемадан басқа, қызметті автоматты және жалпы режимде тоқтатуға болады.

• Автоматты режим 2020 жылдың жазынан бастап жұмыс істейді. Бұл режим бизнесменнен ешқандай әрекет талап етпегендіктен қолайлы болып табылады. Егер кәсіпкер 60 күн ішінде салық органына патент ұсынбаса немесе жұмысты тоқтата тұрғаннан кейін қайта бастамаса, онда мемлекеттік кірістер басқармасы (МКБ) ЖК-ны автоматты түрде есептен шығарады. Әрине, автоматты түрде есептен шығару белгілі бір шарттар сақталған кезде, атап айтқанда, салық төлеу бойынша қарыздар болмаған және басқа да аударымдар жасалған кезде мүмкін болады.
• Жалпы белгіленген режим оңайлатылған жүйенің талаптарына сәйкес келмейтін ЖК үшін өзекті. Бұл жағдайда кәсіпкерді салықтық тексеру күтеді – тексеру бизнесмен өтініш бергеннен кейін 20 күннен кешіктірмей жүргізіледі. Тексеру әдетте 30 күн ішінде жүзеге асырылады, бірақ кейбір жағдайларда 180 күнге «созылуы» мүмкін. Егер кәсіпкер тексеруден сәтті өтіп, оның нәтижелерімен келісіп, барлық салықтарды төлесе, оны 3 күн ішінде есептен шығарады.

ЖК-ны жабу үшін үш режимнің бірін тіпті толыққанды бизнес жүргізбегендер, мысалы, кәсіпорын ашылғаннан кейін мүлдем жұмыс істемегендер және қызметін тоқтатуға мәжбүр болғандар да таңдауы тиіс.

ЖК-ны жабудан бас тарту үшін негіздер

Мемлекеттік органдар кәсіпорынды әрдайым жаба бермейді. Жеке кәсіпкер келесі жағдайларда тіркеуден шығарылмайды:

• Егер оңайлатылған процедураны жүргізу үшін міндетті шарттар орындалмаса (егер сіз оңайлатылған режимді таңдасаңыз).
• Егер сіз есептілік бермесеңіз, шотты жаппасаңыз, мөрді жоймасаңыз. Мұның бәрін қызметті тоқтату туралы өтініш берілген сәттен бастап 3 күн өткенге дейін жасау қажет.
• Сіздің салық немесе әлеуметтік төлемдер бойынша қарыздарыңыз бар болса..

ЖК-ның жабылғанын немесе жабылмағанын қалай тексеруге болады

Барлық кезеңдерден өткеннен кейін ЖК-ның шын мәнінде жабылғанын білу маңызды. Егер ол жабылмаған болса, бұрынғысынша салық төлеуге тура келеді.

Өз кәсіпорныңыздың мәртебесін онлайн-форматта үш тәсілмен білуге болады:

1. Салық төлеушінің кабинеті арқылы.
2. Мемлекеттік кірістер комитеті электронды салық әмияны ретінде әзірлеген e-Salyq Azamat мобильді қосымшасы арқылы.
3. Kgd.gov.kz мемлекеттік кірістер комитетінің сайтында «Электрондық сервистер» қойындысы арқылы «Салық төлеушілерді іздеу» тармағын таңдап, ұсынылған нысанға ЖСН және басқа да ақпаратты енгізу қажет.

Бизнесті жабу процедурасы тек күрделі болып көрінеді: ресми түрде жою үшін дұрыс режимді таңдап, нақты алгоритмді ұстану қажет. Кәсіпкерлердің көпшілігі оңайлатылған жабу жүйесін пайдалана алады, бұл міндетті айтарлықтай жеңілдетеді: ЖК-ны ең аз уақыт шығындарымен онлайн түрде жоюға болады. Алайда бұл процеске мұқият дайындалу маңызды, бұл бас тарту тәуекелдерін барынша азайтуға мүмкіндік береді.