Кәсіпкердің қаржы сауаты: ақшаны бақылауда ұстап, бизнестен айырылып қалмау жолдары

Жеке кәсіпкерлікті ашқан кезде, ең бастысы идея мен күш-жігер деп ойлайсыз. Ақша өзінен-өзі келеді деп сенесіз: тауар сатып алдыңыз, саттыңыз — міне, пайда. Бірақ іс жүзінде қаржыны дұрыс ұйымдастырмау тіпті жақсы жобалардың да жабылуына себеп болып жатады. Бұған жол бермес үшін ақшаға сауатты көзқарасты қалай қалыптастыру керек? Маңызды жайттарды қарапайым тілмен түсіндіреміз.

1-қадам. Жеке қаражат пен бизнестің ақшасын араластырмаңыз: бөлек шот ашыңыз 

Жаңадан бастаған жеке кәсіпкерлердің басты қателерінің бірі — барлық ақшаны «бір әмиянда» ұстау. Сатудан түскен қаражат, пәтерақы төлемі, отбасы шығыны — бәрі бір картамен жүргізіледі. Соның салдарынан бизнес шынымен қанша пайда әкеліп отырғанын түсіну мүмкін болмай қалады.

Кеңес: Ең бірінші және ең маңызды қадам — бизнеске есеп айырысу шотын ашу. Бұл міндетті түрде банктегі заңды тұлғаларға арналған шот болмауы да мүмкін, оңайлатылған режимдегі жеке кәсіпкерлікке кәдімгі дебет картасын қолдануға болады. Бастысы, ақша ағынын бөліп басқару. 

Осылайша сіз:

1. бизнестің нақты кірісі мен шығынын көресіз,
2. есеп жүргізуді жеңілдетесіз,
3. «артық» ақшаны жеке қажеттіліктерге жұмсамайсыз.

2-қадам. Қарапайым «конверттер» жүйесін енгізіңіз: міндетті төлемдерді алдын ала жоспарлаңыз

Егер сіз дәстүрлі түрде бухгалтерлік есеп жүргізбесеңіз де, қаржы құрылымыңыз болуы тиіс. Ең қарапайым әдістердің бірі — түскен қаражатты «виртуалды конверттерге» бөліп отыру:

1. Операциялық шығын (40–50%): тауар сатып алу, жалдау ақысы, жалақы, логистика.
2. Салық (10–20%): әр сатылымнан пайызын бөліп қойыңыз, тоқсан соңына дейін жинап отырмаңыз.
3. Резервтік қор (10%): сіздің «қауіпсіздік жастығыңыз».
4. Пайда және даму (қалдық): бұл — өзіңізге ала алатын немесе бизнеске қайта сала алатын қаражат.

Егер сіз оңайлатылған режимде болсаңыз, әр түскен түсімнен салық үлесін тоқсан соңында емес, дәл сол сәтте бірден бөліп отырыңыз. Осы мақсатқа арнайы шот немесе жинақ ашу — тамаша идея: осылайша салық төлеу уақыты келген кезде, кассалық алшақтыққа тап болмайсыз.

3-қадам. Барлық шығынды есепке алыңыз, ең ұсақтарын да ұмытпаңыз

Көптеген жеке кәсіпкер қаржысын «шамалап» жүргізеді, тек ірі шығынды есінде сақтайды да, пайданы «қалған ақша — тапқан пайда» принципі бойынша есептейді. Ал іс жүзінде ұсақ, байқалмайтын шығын пайданың едәуір бөлігін «жеп қояды».

Кеңес: Тұрақты түрде, ең кемі Excel-де, Google кестесінде немесе арнайы қолданбада есеп жүргізіңіз.

Мына көрсеткіштерді жазып отырыңыз:

• барлық түсімді (маусымдық ерекшелік болса, күндер бойынша),
• тауар сатып алу, жалдау, логистика шығынын,
• тіпті офиске кофе немесе Canva жазылымын да.

Мұндай есеп айдың соңында қайда көп шығын кететінін, қай жерде үнемдеуге немесе маржиналдылықты арттыруға болатынын анық көруге көмектеседі.

4-қадам. Бағаны «жәй ойдан» емес, нақты есеппен қойыңыз

Егер сіз бағаны тек бәсекелестерге қарап немесе «қымбат болмасын» деп белгілесеңіз, шығынға жұмыс істеу қаупі бар. Барлық тікелей және жанама шығынды, сондай-ақ қалаған пайда нормасын міндетті түрде ескеру қажет.

Формула:
Баға = Тауардың өзіндік құны + Тұрақты және айнымалы шығын + Қалаған пайда

Шығыныңызды (жалдау ақысы, жарнама, салық) жабу және табыс табу үшін сізге қандай ең төменгі үстеме баға қажет екенін есептеңіз. Бәсекелестеріңіз арзанырақ сатса да, сіз өзіңіздің «қаржылық шындығыңызды» білесіз.

5-қадам. Кэшфлоуды басқарыңыз — ақшаның қозғалысын алдын ала болжаңыз  

Қағаз жүзінде табысты бизнес, егер оның дәл қазір төлем жасауға қаражаты болмаса, банкротқа ұшырауы мүмкін. Бұл — кассалық алшақтық: сізге ақша түсуі тиіс, бірақ ол кейін келеді, ал төлемді бүгін жасау керек.

Кеңес: Кемінде бір айға қарапайым ақшалай қаражат қозғалысының жоспарын құрыңыз:

• Болжалды түсімдер: клиенттерден қашан және қанша қаражат түседі.
• Міндетті төлемдер: жалдау ақысы, жалақы, салық, жеткізушілерге төлемдер.

Осылайша сіз «тар жерлерді» алдын ала көріп, қажетті шараларды қабылдай аласыз: жеткізушімен төлем мерзімін кейінге жылжыту туралы келісу, клиенттен алдын ала төлем сұрау немесе резервтік қорды пайдалану.

6-қадам. Резервтік қор құрыңыз (және оны бөлек ұстаңыз)

Кез келген бизнес күтпеген жағдайларға тап болады — сату көлемінің азаюы, жабдықты жөндеу, клиенттің төлем мерзімін кешіктіруі. Резервтік қор — сіздің қорғанысыңыз.

Кеңес: Ай сайын таза пайдаңыздың кемінде 10%-ын бөлек шотқа жинап отырыңыз. Бұл келесі мақсаттарға жарайды:

• «қиын» маусымға қор,
• салық төлеуге қаражат,
• айналым азайған кезде, жалдау ақысын төлеу мен тауар сатып алуға арналған «қауіпсіздік жастығы».

Кейс: Руслан, Астанадағы ателье иесі, ай сайын 30 000 теңгеден резервке жинап отырды. Наурыз айында жалдау ақысы күтпеген жерден өсіп, тапсырыс азайған кезде, оның «буфері» болды — бизнес қарызсыз әрі алаңсыз жұмысын жалғастырды.

7-қадам. Технологиялар мен мамандардан қорықпаңыз

Бүгінде қаржы жүргізу үшін бухгалтер болудың қажеті жоқ, түрлі сервистер мен көмекшілер бар:

• Онлайн-бухгалтерия сервистері;
• Дайын үлгілері бар Google кестелері;
• Жазылым бойынша аутсорсинг бухгалтері (айына 10 000 теңгеден бастап).

Кеңес: Айына бір рет қаржы ревизиясын жүргізіңіз: 1 сағат уақыт бөліп, сандарға мұқият қараңыз. Бұл сізге интуитивті шешімдер қабылдаған бір аптадан да көбірек айқындық береді.

Қорытынды: кәсіпкер — бұл сатушы ғана емес, сонымен қатар қаржы менеджері

Санап, жоспарлай білу — «жалықтыратын іс» емес, бұл — өміршеңдік пен өсудің құралы. Ақшаны сауатты басқарған тіпті шағын жеке кәсіпкер де тұрақты дамып, қиын кезеңдерді еңсере алады.

Кішіден бастаңыз:

• бизнесіңізге ағымдағы шот ашыңыз;
• қаржыны «конверттер» бойынша бөліңіз;
• барлық шығынды жазып, оларды тұрақты түрде талдаңыз;
• есеп жүргізуді автоматтандырыңыз;
• «салықты кейінге қалдырмаңыз».

Қаржылық сауатты кәсіпкер — сенімді кәсіпкер.