Ең үздігі: жылдың ең танымал бестселлерден алынған жеке қаржыңызға қатысты 10 құнды кеңес

Уақытыңыз жоқ екенін түсінеміз. Сол себепті уақытыңызды үнемдеу үшін бес жаңа әрі танымал кітапты өзіміз оқып шығып, ең маңызды тұстарын ұсынуды жөн көрдік.

Біз іріктеп алған дүниелер жай ғана қаржы, инвестиция мен бизнес туралы кітаптар емес. Мұндай кітап көп. Біздің тізімге жасанды интеллект, цифрлық дағдылар, зейін, күйзеліс және өнімділік жайлы бестселлерлер енді. Өйткені 2025 жылы қаржы сауаттылығы — бұл тек жинақтау және шығындарды жоспарлау ғана емес.

Мұнда ой-өрісіңізді кеңейтетін кітаптар бар. Олар тек ақшаны санауды ғана емес, ақшаға бүкіл өміріңіздің аясында қарауды үйретеді. Өйткені әмияныңыз — бөлек бір сала емес, қалай өмір сүретініңізді, жұмыс істейтініңізді, демалатыныңызды және өзгеріспен қалай күресетініңізді көрсететін айна.

«Суперагенттік: ЖИ-дің мүмкіндіктер әлеміндегі супер-компасымызға айналуының жолдары».

Бұл кітапта LinkedIn компаниясының негізін қалаушылардың бірі, Microsoft директорлар кеңесінің мүшесі Рейд Хоффман мен тәжірибелі журналист Грег Бьето ЖИ-ға тек қауіп көзі ретінде емес, адам мүмкіндіктерін кеңейтетін құрал ретінде қарауға шақырады. Ол адамдарды алмастырмайды, керісінше олардың әлеуетін арттырады дейді. Авторлар үрейге жол бермей, ЖИ мамандықтарды жоймайды, қайта адамдарды өнімдірек әрі пайдалырақ етеді деп сендіреді. Олардың ұстанымы – пассив сыншы емес, өзгерістің белсенді қатысушысы болу.

Қаржы тұрғысынан үздік дағдыларыңызды автоматтандырыңыз.

Күнделікті шаруаларға күш жұмсамай-ақ оны технологияға сеніп тапсырыңыз.

Мысалы, жинақ, инвестиция және ұдайы төлемдер үшін автотөлемді теңшеп қойыңыз. Бұл төлем мерзімін кешіктіруге жол бермейді, тәртіп қалыптастырып, прогресті тұрақты бақылауға мүмкіндік береді.

BCC клиенттері үшін бәрі жылдам әрі оңай: автотөлемді теңшеу үшін батырманы бірнеше рет басу ғана жеткілікті.

bcc.kz басты бетінде «Төлемдер» бөлімін таңдаңыз, «Менің төлемдерім» → «Автотөлем» → «Жаңа автотөлем» тармағына өтіңіз, қызметті таңдаңыз, төлем алынатын картаны, соманы және төлем жиілігін көрсетіңіз де «Автотөлем құру» батырмасын басыңыз.

Қосымша: ай сайын үзінді көшірмелерді кестеге жүктеңіз — бұл қаржыны бақылауды жеңілдетеді және капиталды артық күйзеліссіз жинауға көмектеседі.

Нақты әрі қол жеткізу мүмкін болатын қаржы мақсатын алға қойыңыз.

SMART әдісі көмекке келеді. Бұл жеке қаржыңызды реттеудің ең қарапайым әрі тиімді тәсілдерінің бірі.

Бар болғаны өзіңізге бес сұрақ қойып, оларға шынайы жауап беріңіз:

Specific (Нақтылық): Нені нақты қалаймын? Мысалы: «Ипотеканың бастапқы жарнасына алғашқы 1 000 000 теңгені жинағым келеді». Мақсат неғұрлым анық болса, одан ауытқып кету ықтималдығы соғұрлым аз.

Measurable (Өлшемділік): Алға қарай жылжып, нәтижеге қарай келе жатқаныңызды қалай түсінесіз? Мысалы: «Алғашқы миллионды жинау үшін мен ай сайын 50 000 теңге қалдыра аламын ба?».

Achievable (Қолжетімділік): Бұл мақсатқа шынымен жете аламын ба? Мысалы: «Иә, ай сайын 50 000 теңгені еш зиянсыз жинай аламын».

Relevant (Өзектілік): Бұл мақсат шынымен өзіме қажет пе? Егер ол сіздің құндылықтарыңызға (үй, қауіпсіздік, балалардың білімі) байланысты болса, мотивация да жоғары болады.

Time-bound (Мерзім): Мақсатқа қашан жеткіңіз келеді? Мысалы: «Егер ай сайын 50 000 теңге қалдырып отырсам, 20 айда 1 миллион жинаймын». Үлкен мақсатты бірнеше кезеңге бөліп, прогресті тұрақты түрде бақылап отырыңыз.

SMART арманды түсінікті жоспарға айналдырады. Әсіресе бағам ауытқуы, кірістің өзгеруі және күтпеген шығындар болуы мүмкін еліміздің өмірінде бұл өмірдің бір бөлшегі.

«Сирена үндеуі: зейіннің әлемдегі ең тапшы ресурсқа айналу жолы».

Америкалық саяси журналист, «Эмми» жүлдесінің иегері, Браун университетінің түлегі Крис Хейс заманауи платформалар мен коммерциялық алгоритмдер назарымызды тауарға айналдырып, жасанды түрде зейін тапшылығын тудыратынын және маңызды істерге бет бұру қабілетімізді әлсірететінін көрсетеді.

Зейініңізді эмоционалды сауда жасаудан қорғаңыз.

Цифрлық аудит жүргізіңіз: әлеуметтік желілерге, мессенджерлерге және басқа да платформаларға қанша уақыт пен ақша жұмсайтыныңызды анықтаңыз. Уақытыңызды текке кетіретін, импульсивті сауда жасауға итермелейтін қолданбаларды жойыңыз немесе басты экраннан алып тастаңыз.

Сондай-ақ қолданбаларға шектеу қою үшін «Экран уақыты» (iOS), «Цифрлық әл-ауқат» (Android) функциясын пайдалануға болады.

Тек шынымен пайдалы сервистерді, банктерді, білім беру платформаларын қалдырыңыз және қажетсіз жөнелтілімдерді қабылдаудан бас тартып, топтардан шығып, үнемі «цифрлық тазалық жұмысын» жүргізіңіз.

Маңызды сауда жасар алдында шешімді 30 күнге жылжыту әдетін қалыптастырыңыз және өзіңізге «Бұл зат маған шынымен керек пе?» деген сұрақ қойыңыз. Ал eGov mobile қолданбасында құмар ойындар мен бәс тігуге қатысуды шектеуге болады, бұл әсіресе лудоманиямен күресте маңызды.

Саналы түрде инвестиция жасап, портфеліңізді әртараптандырыңыз.

Әртараптандыру — барлық жұмыртқаны бір себетке салмауды білдіреді: қаражатыңыздың бір бөлігін акцияларға, бір бөлігін облигацияларға, валютаға немесе қорларға салыңыз. Бұл бір активтің құны төмендеген жағдайда, қалғандарының капиталыңызды сақтап қалуына мүмкіндік береді.

Алдымен не үшін және қандай мерзімге, бір жылға ма, үш жылға ма, әлде бес жылға ма, инвестиция жасайтыныңызды анықтаңыз. Бұл сізге оңтайлы стратегияны таңдауға көмектеседі. Содан кейін bcc.kz қолданбасындағы «Инвестициялар» бөлімінде бірнеше батырманы басып шот ашыңыз да қарапайым нұсқаулықтарды орындаңыз.

Одан кейін қаражатты әртүрлі актив кластары арасында бөліңіз. мысалы: 40%-ын акцияларға (Air Astana немесе Apple сияқты компания үлестері), тағы 40%-ын мемлекеттік облигацияларға немесе ірі корпорациялар облигациясына, 10%-ын пай қорларына («Разумный баланс», Wardat al Hayat), қалған 10%-ын алтынға немесе шетел валютасына салыңыз.

«Инвестициялар» бөлімінен құралды таңдап, «Сатып алу» батырмасын басып, автоматты түрде ақшаны есептен шығару үшін соманы енгізіңіз. Бірнеше айда бір рет қолданбаға кіріп, портфеліңіздің динамикасын тексеріп, қажет болса активтерді бөлуді түзетіп отырыңыз.

«Беріктік: Үздіксіз хаос әлемінде аман қалып, өсіп-өркендеудің жолы (және жай ғана тұрақтылықтың жеткіліксіздігі)».

Психолог әрі зерттеуші, өзін-өзі тану бойынша ең ықпалды үш коучтің бірі Таша Эйрих жай ғана тұрақтылықтың өмір қиындықтарына төтеп беру үшін жеткіліксіз екенін түсіндіреді. Ол «беріктік» атты кешенді модельді ұсынады. Бұл модель өзін-өзі тануға, қолдау жүйесін құруға және психологиялық әрі эмоциялық икемділікті нығайтатын тәжірибелік дағдыларды дамытуға негізделген.

Жүйелі түрде жинап, үнемдеңіз.

Біріншіден, шығындарыңызды: тұрғын үй, тамақ, көлік, денсаулық, демалыс және күтпеген шығындар санаттарына бөліп, бәрін қолданбада немесе кестеде есептеп отырыңыз.

Екіншіден, ай сайын нақты шығындарыңызды жоспармен салыстырыңыз. Ай соңында қай санат бойынша көбірек ақша жұмсағаныңызды қарап, бюджетіңізді жаңа кіріс пен мақсатқа қатысты түзетіңіз.

Үшіншіден, табысыңыздың 10-20%-ын жинақ пен инвестицияға бөліңіз, ең алдымен 3-6 айлық шығынға жететін резервтік қор құрудан бастаңыз.

Қаржылық соққыларға төтеп беру қабілетін нығайтыңыз.

Алдын ала «қауіпсіздік жастығын» жасаңыз. Орташа айлық табысыңыздың 3-6 есесіне тең соманы жинаңыз.

Мысалы, егер айына 300 000 ₸ табыс тапсаңыз, қауіпсіздік жастығыңыз 900 000-1 800 000 ₸ аралығында болуы керек. Оны жоғары өтімді шотта немесе ішінара алуға болатын депозитте сақтаңыз.

Сонымен қатар ерікті медициналық сақтандыру (ЕМС), өмір мен жазатайым оқиғалардан сақтандыру полисін ресімдеңіз және мүлікті (пәтер, көлік) қорғаңыз. Бюджетіңізге сай өнімдерді таңдап, мамандардан кеңес алыңыз.

Бұл шаралар нарықта немесе жеке өміріңізде күтпеген өзгерістер болған жағдайда тұрақтылықты сақтауға көмектеседі.

Mindstaskers: Деректер адам мінез-құлқын қалай болжайтыны және өзгертетіні туралы ғылым.

Колумбия бизнес мектебінің профессоры әрі Технологияның адам тиімділігі орталығының директоры Сандра Маш лайктар мен іздеу сұраныстарынан бастап онлайн сауда мен геодеректерге дейін қалдыратын ізіміздің жеке тұлғамызға қарай ашылатын «терезе» болып, алгоритмдерге қалауымыз бен іс-әрекетімізді болжап қана қоймайды, сондай-ақ оларға мақсатты түрде әсер етуге мүмкіндік беретінін түсіндіреді.

Қолдау желісін құрыңыз.

Айналаңызға қаржы жөніндегі кейстер мен құралдар туралы айтатын әріптестерді, менторларды жинаңыз.

LinkedIn желісінде Қазақстандағы қаржы консультанттары мен инвесторларға жазылыңыз, курстарға (Fingramota.kz пен Coursal.kz) жазылыңыз. Meloit.kz арқылы менторларды немесе Fingramota.kz арқылы тегін бағдарламаларды табыңыз, олардың кеңесі қателіктерге жол бермеуге және капиталыңызды тезірек арттыруға көмектеседі.

Жергілікті meet-up пен нетворкинг-сессияларға қатысыңыз, қалаңыздағы инвестициялық конференциялар мен бизнес-таңғы астарға барыңыз. Мысалы, Астана қаласында Astana Finance Days 2025 және Astana Hub-тағы ивенттерге, Алматы қаласында InvestPro Қазақстан 2025 және DIGITAL ALMATY 2025 сияқты іс-шараларға баруға болады. Қалаңыздағы осындай оффлайн-шараларды іздеңіз.

Күрделі шешімдер қабылдаған кезде кәсіби мамандарға жүгініңіз.

Ірі қаржылық қадамдар (ипотека, бизнес-кредит, табыс көзін ауыстыру) кезінде тәжірибелі қаржы мамандарынан кеңес алыңыз. Сапалы кеңестер қымбат қателіктерден аулақ болуға, салық салуды оңтайландыруға және инвестиция құрылымын дұрыс таңдауға көмектеседі.

Ол үшін кеңесшіні мұқият таңдаңыз. Бұл банк кеңесшілері де болуы мүмкін, өйткені көптеген ірі банктер ипотека, кредит және инвестиция бойынша тегін кеңес береді. Мұндай мүмкіндікті пайдаланыңыз.

Егер жеке кеңесшімен жұмыс істеуді жоспарласаңыз, міндетті түрде CFA, CFP немесе соған ұқсас сертификаты бар мамандарды таңдаңыз.

Алдын ала дайындалыңыз. Келесі қажетті құжаттарды жинаңыз: табысты растайтын анықтамалар, кредит шарттары, инвестициялық портфельдер. Сұрақтарыңыз мен мақсатты айқын көрсетіңіз (мысалы: «15 млн теңгеге ипотека алғым келеді, ең тиімді мөлшерлеме мен талаптар қажет»). Кеңесші қызметінің құнын бюджетіңізге енгізіңіз, өйткені кейбір қызметтер ақылы болуы мүмкін.

«Әлем — бұл сіздің кеңсеңіз: Кез келген жерден жұмыс істеу талантты, өнімділікті және инновацияны қалай арттыратыны туралы».

Гарвард бизнес мектебінің профессоры Притхвираж Чоудхури өзінің кітабында кез келген жерден жұмыс істеу жөніндегі он жылдан астам зерттеулеріне сүйене отырып, Work-from-Anywhere моделі компанияларға үздік таланттарды тартуға және ұстап қалуға, инновацияны, географиялық икемділіктің арқасында инновациялар мен өнімділікті арттыруға мүмкіндік беретінін көрсетеді.

Кестеңізге «қаржы фокус-блоктарын» енгізіңіз.

Автор терең жұмысқа арналған үздіксіз уақыт бөлуге кеңес береді, сондай-ақ қоңырауларсыз және хабарламаларсыз тұрақты «қаржылық фокус-блоктарын» белгілеуді ұсынады (мысалы, жұма күні сағат 16:00–17:00 аралығында). Бұл бюджетті тексеруге, шығыстарды талдауға және аударымдарды жоспарлауға арналған уақытыңыз. Мұндай блок қаражатты басқаруға қажетті назар бөлуге кепілдік береді.

Жауапты бақылау үшін асинхронды есептерді пайдаланыңыз.

Чоудхури әріптестермен және серіктестермен мерзімді кездесулерді ортақ құжатта жобалардың мәртебесін күнделікті белгілеп отыруға ауыстыруға кеңес береді. Қоңырау шалудың орнына сіз ортақ ресурс құрып, әр адам оған өз кезегінде жұмыс барысы, шығындар мен табыс туралы ақпаратты енгізеді, ал аптасына бір рет бәрі бірге осы жазбаларды қарап шығады. Осылайша сіз процестердің толық ашық болуын сақтайсыз және қоңырауларға кететін уақытты үнемдейсіз.

Мысалы, егер сіз серіктесіңізбен бірге ипотека төлеп, демалысқа ақша жинасаңыз, ортақ электрондық кесте (Google Sheets немесе Excel Online) жүргізіңіз. Онда ай сайынғы ипотека төлемдерін, жинақтарды, сондай-ақ басқа да шығындар мен табыстарды белгілеңіз. Алдын ала келісілген күндері автоматты түрде төлемдер жасалатындай етіп келісіңіз және аптасына бір рет деректерді талдап, жоспардан ауытқуларды уақытында байқап, түзетулер енгізіңіз.

Сипатталған тәжірибелерді енгізген кезде жеке қаржыңыз енді жеке міндет емес, бүкіл өміріңізді басқарудың сенімді құралына айналады. Нәтижесінде сіз кірістер мен шығыстарды қадағалап қана қоймай, жұмыс дағдыларыңыз, цифрлық белсенділігіңіз және эмоционалды күйіңіз арасындағы байланысты көресіз.

Мұндай кешенді тәсіл мақсаттарыңыз бен ресурстарыңыз туралы нақты түсінік береді, қаржылық тәртіпті арттырады және артық күйзелісті жеңеді. Яғни бюджетіңіз ұзақ мерзімді әл-ауқат құру үшін жұмыс істей бастайды. Әрбір теңге сізді ертеңгі күнге деген сенімділікке жақындата берсін!

Кітаптар мен онлайн оқытуды #BlackEdition картасы арқылы сатып алған кезде сіз 10%-кешбэк алатыныңызды есіңізге саламыз. Кешбэк ApplePay, GooglePay, SamsungPay және Garmin Pay жүйелері арқылы Интернетте төлем жасаған кезде беріледі.