Қызметкерге еңбегі үшін жалақы есептеледі. Алайда алдымен одан салықты шегеру (оның ішінде міндетті зейнетақы жарналарын, медициналық сақтандыруға аударымдарды төлеу) қажет. Қалған соманы маман «қолына» алады. Оны ыңғайлы онлайн-сервис – жалақы калькуляторы арқылы есептеуге болады.
Адамдар қосымша табыс табу үшін инвестиция салады. Бірақ қандай сомаға сене алатыныңызды, қай кезеңге инвестиция салу жақсы екенін және сізге қандай бастапқы капитал қажет болатынын білу маңызды. Инвестициялардың кірістілігін болжау, оңтайлы мерзім мен капиталды есептеу үшін онлайн инвестициялық калькулятор қолданылады.
Жұмыскер жыл сайын ақы төленетін еңбек демалысына шығуға құқылы. Демалыс жұмыскердің күш жинауына, кәсіби күйзеліске түсуіне жол бермеу үшін қажет. Егер маман жұмысын жалғастырғысы келсе, ешқандай проблема туындамайды.
Өндірістік күнтізбе кәсіпорындағы жұмыс жүктемесін тиімді бөлу үшін қажет. Оны елдің барлық компаниясы өз қызметін бір жыл бұрын жоспарлаған кезде пайдаланады.
2025 жылы қазақстандықтарды көптеген демалыс күні күтіп тұр. Сонымен, бес күн жұмыс істейтіндер үшін 246 жұмыс күні болады (2024 жылы 249 күн), 119 күн демалыс және мереке күндері болады (2024 жылы 117 күн).
2024 жылғы 1 шілдедегі деректер бойынша Қазақстанда 532 980 заңды тұлға және 1 753 485 жеке кәсіпкер тіркелген. 2,2 миллионнан астам адам өзін-өзі жұмыспен қамтығандар ретінде жұмыс істейді. Әрбір сегментте бизнес өкілдерінің саны тұрақты түрде өсіп келеді. Бұл елде жасалған қолайлы жағдайларға негізделген: жеңіл салық режимі, визаны ресімдемей-ақ ресми жұмыс істеу мүмкіндігі, көптеген бизнес-процедураларды жеңілдететін белсенді түрде дамып келе жатқан цифрландыру.
Бастамашыл адамдарды бизнесін тіркеуден не тежейді? Көптеген адамдар өз ісімді ашқым келеді, бірақ қандай іспен айналысатынымды білмеймін деген сияқты проблемамен бетпе-бет келеді. Қазір Қазақстанда қандай бизнес өзекті? 2025 жылдың бизнес-идеяларын зерделейік.
2024 жылдың 11 айында Қазақстанға шетелден шамамен 110 мың автокөлік әкелінді. Қазақстандықтар көбіне көлікті Өзбекстаннан, Грузиядан, Қытайдан және Кореядан жеткізеді. Автокөлікті ҚР аумағында пайдаланып, қазақстандық нөмір алу үшін көлік құралы кедендік ресімдеуден өтуі тиіс.
Тауар (тұрмыстық техника мен электроникадан бастап киім мен аяқкиімге дейін) сатып алған кезде, әртүрлі төлем әдістері, соның ішінде бөліп төлеу мен кредит ұсынылады. Екі әдістің мәні қарапайым: сіз қажетті соманы банктен қарызға аласыз да, белгілі бір мерзім аралығында оны бөлшектеп төлейсіз. Олай болса, кредит пен бөліп төлеудің айырмашылығы неде?
Адам жұмыс істеген кезде, азық-түлік сатып алу, тұрғын үй ақысын және басқа қажеттіліктерін төлеу үшін жалақы алады. Ал адам жұмыстан босатылса, қажеттіліктерін қалай өтей алады? Жұмыссыз қалған жағдайда, Қазақстанда әлеуметтік төлемдер қарастырылған және ол Әлеуметтік кодекспен реттеледі. Бұл төлемдер ай сайынғы аударымдардың негізінде құрылатын қордан төленеді.
Кредит алуға келген клиентке Банк кредит беруден бас тартуы мүмкін. Кредит неге мақұлданбайды? Негізгі себептерінің бірі – нашар кредит тарихы (КТ). Бұл термин кредит алушы бұрынғы кредиттік міндеттемелерін қалай орындағаны: қанша және қандай сомаға қарыз алғаны, ай сайынғы төлемін уақытылы төлегені, берешегінің болғаны не болмағаны туралы барлық мәліметті қамтиды. Осы ақпараттың негізінде банк клиенттің сенімділігі туралы және оған қарызға қаражат беріп, оның қайтарылуына сенімді болуы туралы шешім қабылдайды.
Пассив кіріс алу туралы ойланатын адамдарда ең аз салыммен инвестиция салудан қалай ақша табуға болады деген сұрақ туындайды. Бағалы қағаздарға инвестиция салу үшін бұл салада білім болуы қажет, сондықтан мұндай инвестиция бәріне бірдей емес.
Инвестиция пассив табыс табудың ең кең таралған құралдарының бірі ретінде қарастырылады. Алайда инвестиция салу жөніндегі пікірлер әртүрлі. Біреулер тиімді мәміле жасау үшін тәжірибе мен білім қажет болғандықтан, бұл күрделі процесс деп санайды. Енді біреулер, керісінше, инвестиция салу үшін тек қолданбаны жүктеп алып, активтерді сатып алу жеткілікті дейді. Ендеше, инвестиция салу дегеніміз не екенін қарастырып, Қазақстанда инвестиция салуды қалай бастауға болатынын түсініп көрейік.
Қолма-қол ақшамен жұмыс жүргізетін бизнес үнемі ақшаны банкке жеткізу қажеттілігіне тап болады. Алайда ірі соманы тасымалдау өте қауіпті және мұндай жағдайда инкассаторлық қызмет тасымалданатын қаражаттың сақталуына кепілдік беруге көмектеседі.
Қаржылық тәуекелдермен ұштасқан мәмілені жасасқан кезде (мысалы, үлескерлік құрылыс аясында пәтер сатып алу), эскроу-шот пайдаланылады. Ол форс-мажорлық жағдайда тараптардың мүдделерін қорғауға, ақшаны сақтауға және мәмілеге қатысушылардың теріс пайдалану ықтималдығын төмендетуге арналған. Эскроу-шотты жеке тұлға да, заңды тұлға, ЖК де аша алады.
ҚР Ұлттық банкінің мәліметінше, тек 2024 жылғы қыркүйек айында банк карточкаларын пайдалана отырып, 16,8 трлн теңгеден астам сомаға 1,2 млрд транзакция жасалды. Бірақ бизнес осындай төлемдермен жұмыс істей алуы үшін эквайринг деп аталатын банк қызметін қосу қажет.
Кей жағдайларда жеке тұлғалардың да, кәсіпкерлердің де белгілі бір мақсат үшін (мысалы, тұрмыстық техника сатып алу немесе өндіріс үшін шикізат алу) қаражаты жеткіліксіз болуы мүмкін. Мұндай жағдайда ең оңтайлы шешім — банкке барып, кредит ресімдеу. Алайда стандартты кредит өнімдерінен бөлек, Қазақстан банктері клиенттерге овердрафт, кредит желісі және шот бойынша кредит лимиті сияқты құралдарды да ұсынады.
ҚР-да сатып алушы тауар мен көрсетілген қызмет ақысын төлей алуы үшін төлем жасауға арналған шот қажет, оны онлайн режимінде жасаған ыңғайлы әрі жылдам. Бұл – контрагенттер арасында есеп айырысқан кездегі негізгі құжаттардың бірі. Ақшаны сатушының немесе қызмет көрсетушінің шотына аудару оның қаншалықты дұрыс толтырылғанына байланысты болады.
Цифрлық ақша – бұл Қазақстан экономикасын белсенді түрде цифрландырудың қисынды жалғасы. Нәтижесінде 2021 жылы ҚР Ұлттық банкі нарық өкілдерінің, сарапшылар мен халықаралық серіктестердің қатысуымен құрылған «Цифрлық теңге» пилоттық жобасын іске қосты.
Қазақстан кәсіпкерлеріне арналған сұхбаттар топтамасын «АзияЭлитФудГрупп» ЖШС-ның негізін қалаушы Мария Липинскаяның оқиғасы жалғастырады. Компания бүгінде сүт өнімдерінің 50-ден астам түрін (оның ішінде қаймақ, кілегей, сүзбе) шығарады, ал оның штатының елу адамнан асқанына біраз болған.
Бірақ 20 жыл бұрын үлкен өндіріс туралы арман болмаған да еді. Мария табысты бір компанияда жұмыс істеп жүреді, ал өз ісін ашу туралы ойлануына бір жағдай себепші болыпты. Сұхбатымыздың кейіпкері жұмыс істеп жүрген кәсіпорынның иесі қызмет бейінін өзгертуді ұйғарған екен. Бұл өзгерістер Марияны жауапты қадам жасауға, яғни жалдау саласынан кетіп, сүт өнімдерін өндіруге арналған шикізат пен ингредиенттер сататын өз компаниясын ашуына түрткі болады. Нарықта компания бірден беделге ие болады, қарқынды түрде дамып, серіктестер саны артады. Марияға бірлесіп бизнес бастауды ұсынған солардың бірі болған.
Бүгінде Қазақстанда тауар мен қызмет ақысын картамен төлеу үшін әмиянды алудың қажеті жоқ: операцияны телефоннан жүргізуге болады. Бұл – жанаспай ақы төлеу. Ол Apple Pay, Samsung Pay, Google Pay немесе Garmin Pay қосымшаларының көмегімен орындалады.
Инвесторларға арналған негізгі кеңестердің бірі – өзінің жинаған ақшасын көбейту үшін алуан түрлі құралдарды пайдалану. Сондықтан бағалы қағаздар сатып алудан бөлек, алтынды қоса алғанда, асыл металдарға инвестиция салу да сұранысқа ие. Сарапшылардың пікіріне сай, асыл металдар, оның ішінде алтын инвестициялық портфельдің 15 %-ына дейін құрауы мүмкін.
Саяхатқа дұрыстап дайындалу керек, мысалы, барлық құжаттың жиналғанына көз жеткізу керек. Қазақстаннан шығуға тыйым бар-жоғын тексеру де маңызды. Егер сізге шығуға тыйым салынғанын шекарада білсеңіз, демалысыңыз бұзылып, жоспарды жол-жөнекей өзгертуге тура келеді. Бұл туралы алдын ала біліп алған жөн, сонда жағдайды жол жүргенге дейін реттеп, демалыстың рақатына кенелесіз.